بیماری سلیاک چیست؟

بیماری سلیاک چیست؟

بیماری سلیاک یک اختلال خود ایمنی روده باریک است که مبتلایان در صورتی که پروتئینی از دسته گلوتن (gliadin) راکه در برخی از غلات مانند گندم، جو و چاودار وجود دارد، مصرف کنند، دچار علایم گوارشی می‌شوند. سلیاک (Coeliac disease) از بیماری‌های شایع برای تمام سنین است و علائم آن فقط در سنین کودکی بروز نمی‌کند و اشکال خاموش و مخفی آن ممکن است در مقاطع مختلف زندگی خود را نشان دهد.

شیوع بیماری سلیاک در زنان بیشتر و در برخی مناطق تا سه برابر مردان بوده و سن بروز آن از کودکی تا سالمندی است. سلیاک با حساسیت به پروتئین موجود در گندم، جو و چاودار؛ به صورت یک بیماری مزمن التهابی روده باریک بروز می‌کند و با سوء جذب ناشی از عدم تحمل به این پروتئین در این غلات همراه است. در این بیماری پس از مصرف هر نوع ماده غذایی حاوی گندم، جو و چاودار حتی به مقدار بسیار ناچیز، واکنش التهابی در روده باریک و سایر ارگان‌های مبتلا شروع شده و به مرور زمان این التهاب مزمن منجر به تخریب پرزهای مخاطی که عامل اصلی هضم و جذب مواد غذایی هستند، می‌شود.

گلوتن چیست و چگونه باعث مشکلات می‌شود؟

گلوتن پروتئینی است که به طور طبیعی در گندم و جو وجود دارد و باعث کش آمدن خمیر و نرم شدن بافت نان و طعم و مزه و ارزش پروتئینی بالای نان و خواص منحصر به فرد آن می‌شود. به دلیل ارزانتر بودن آرد نسبت به سایر غلات به بسیاری از مواد غذایی که به صورت آماده در بازار وجود دارند گلوتن افزوده می‌شود.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران افزود:

گلوتن پس از مصرف به صورت خوراکی و جذب در پرزهای روده باریک، به عنوان یک تحریک کننده سیستم ایمنی در مخاط روده و سایر ارگان‌های مبتلا عمل کرده، سلول‌های دفاعی را به این نواحی کشانده و یک واکنش التهابی ایجاد می‌کند که به مرور زمان و در اثر تماس مکرر، این التهاب مزمن منجر به تخریب پرزهای روده و یا ارگان‌های مبتلا می‌شود.

شیوع بیماری سلیاک

شیوع این بیماری در ایران 1 درصد و مشابه اکثر کشورهای جهان است. یعنی بیش از 750 هزار ایرانی مستعد ابتدا به این بیماری مبتلا هستند. شیوع بیماری در زنان بیشتر و در برخی مناطق تا 3 برابر مردان بوده و سن بروز آن از کودکی تا سالمندی است.

علت بیماری سلیاک

سلیاک یک بیماری چند فاکتوری است و باید چندین عامل وجود داشته باشند تا بیماری بروز کند. ژن‌های مستعد کننده بیماری (ژن های DQ2 و DQ8) مصرف مواد غذایی حاوی گلوتن، زمان شروع غذاهای کمکی حاوی گلوتن در دوران شیرخوارگی از عواملی است که فرد را مبتلا می‌سازد. 

تحقیقات نشان داده است که اگر غذاهای کمکی حاوی گلوتن زود شروع شوند (مثلا از سن چهار ماهگی) و شیر مادر نیز قطع شود خطر ابتلا به سلیاک بسیار افزایش می‌یابد همچنین بعضی عفونت‌های روده‌ای ویروسی در دوران شیر خوارگی، برخی از توکسین‌های غذایی و عادات غذایی نیز ممکن است در ابتلا به این بیماری نقش داشته باشند.

علائم بیماری سلیاک

برخی از افراد ممکن است با وجود ابتلا به بیماری، در ظاهر هیچ گونه علامت اختصاصی نداشته باشند ولی وقتی به هر دلیل، بیماری تشخیص داده شده و تحت درمان قرار می‌گیرند فرد به طور واضح احساس بهبودی در وضعیت سلامت عمومی خود پیدا می‌کند. بیماری سلیاک دارای طیف وسیعی از علائم غیر اختصاصی مشتمل بر علائم گوارشی و غیر گوارشی است که شایع‌ترین علائم گوارشی شامل دل درد، اسهال، نفخ شکم، بی اشتهایی، مدفوع حجیم، بد بو و چسنده، دفع گاز زیاد، استفراغ و گاه یبوست است.

علائم غیر گوارشی طیف وسیعی از اختلالات سیستم‌های مختلف بدن را شامل می‌شود که ناشی از سوء جذب مواد غذایی است از جمله کم خونی ناشی از کمبود آهن یا کمبود اسید فولیک که به درمان‌های کم خونی پاسخ نمی‌دهد کمبود ویتامین ب 12، کمبود کلسیم و ویتامین D و پوکی استخوان ناشی از آن، خستگی زودرس، کاهش وزن، خشکی پوست و اختلال حافظه ناشی از کبود ویتامین‌ها و سایر مواد مغذی می‌شود.

علائم بیماری در کودکان

علائم این بیماری در کودکان گوارشی است و پس از شروع غذای کمکی حاوی گلوتن کودک دچار اسهال، اتساع شکم، دل درد و استفراغ می‌شود و یا صرفا رشد کودک مختل شده و اختلال در افزایش وزن و قد حاصل می‌شود. کودکان در سن مدرسه ممکن است دچار عدم تمرکز و اختلال یادگیری و افت تحصیلی و خستگی زودرس شوند، و در سنین بلوغ بیماری باعث به تاخیر افتادن بلوغ و کوتاه قدی می‌شوند.

بیماری‌های همراه با سلیاک

این بیماری می‌تواند با یکسری از بیماری‌ها مانند کم کاری یا پرکاری تیروئید، دیابت نوع یک، سیروز صفراوی اولیه، بیماری آدیسون، بیماری‌های بهجت، شوگرن، پسوریازیس، ویتلیگو و …. همراه باشد.

چگونگی تشخیص

در بیماران مشکوک ابتدا تست خونی برای اندازه گیری آنتی بادی‌های اختصاصی سلیاک انجام و در صورت مثبت شدن آزمایش خون (TTG)، آندوسکوپی و نمونه برداری از ابتدای روده باریک انجام می‌شود. اگر تغییرات مربوط به سلیاک (از بین رفتن پرزهای مخاطی و افزایش سلولهای دفاعی در دیواره روده) مشاهده شد بیماری به صورت قطعی تشخیص داده شده و بیمار تحت درمان قرار می‌گیرد.

علاوه بر کسانی که دارای علامت هستند، افراد با زمینه ژنتیکی، بیماری در فامیل درجه یک و همچنین تمامی بیماران مبتلا به بیماری‌هایی که همراهی زیادی با سلیاک دارند خصوصا کودکان مبتلا به نارسایی رشد و یا بیماری دیابت، بیماران مبتلا به بیماری‌های تیروئید، بیماری‌های خود ایمن کبد و سایر اختلالاتی که در بالا به آنها اشاره شد باید از نظر سلیاک بررسی شوند.

درمان بیماری سلیاک

در حال حاضر تنها راه درمان رعایت رژیم غذایی فاقد گلوتن برای تمام عمر است که البته رعایت رژیم باید با دقت و حساسیت زیادی و تحت نظر مشاور تغذیه صورت گیرد. پژوهش‌های زیادی در جهان روی روش‌های درمان نوینی در حال انجام است ولی هنوز راه درمانی دیگری جایگزین رژیم نشده است.