پوکی استخوان چیست؟؟

پوکی استخوان چیست؟؟

پوکی استخوان یا استئوپروز به معنی کم شدن تراکم استخوان است که به دنبال آن قدرت استخوان کم شده و شکننده می‌شود و شکننده شدن استخوان موجب می‌شود احتمال بروز شکستگی در آن بیشتر شود.

پوکی استخوان معمولاٌ به تدریج پیشرفت میکند و هیچ علامتی از خود بروز نمی‌دهد تا وقتی که شکستگی بوجود می‌آید. پوکی استخوان می‌تواند در هر استخوانی از بدن ایجاد شود ولی معمولا در ستون مهره، لگن، مچ دست و دنده ها بیشتر دیده می‌شود.

برای فهم بهتر پوکی استخوان ابتدا باید بدانیم جنس استخوان از چیست.

بافت استخوان از دو قسمت تشکیل شده؛

 یک داربست سه بعدی شبکه مانند از جنس پروتئین که به آن ماتریکس می‌گویند. رسوب کلسیم بر روی این داربست پروتئینی در قالب مولکول های هیدروکسی آپاتیت استخوان یک بافت زنده است. استخوان رگ خونی و سلول زنده دارد.

همین زنده بودن است که به آن امکان میدهد رشد کند و خود را ترمیم کند. در طول عمر، بافت استخوانی بدن مرتبا به توسط سلول های خورنده ای که در آن است (به اسم استئوکلاست) جذب شده و در همان حال استخوان جدید به توسط سلول های استئوبلاست بر روی آن جایگزین می‌شود. به این ترتیب بافت همه استخوان های بدن مرتبا در حال نو شدن است. 

در سنین بچگی و جوانی ساخته شدن بیش از جذب شدن است ولی در سنین بالا بیش از اینکه استخوان ساخته شود جذب می‌شود ولی حتی در شدیدترین حالات پوکی استخوان، بدن از ساخت استخوان جدید دست نمی‌کشد و فقط مقدار آن کم می‌گردد. بیشترین مقدار تراکم استخوان در حدود سن بیست سالگی است. هورمون های بدن بر روی پدیده جذب و تولید مداوم استخوان تاثیر دارند.

مهمترین هورمون های تاثیرگذار در این روند، هورمون زنانه استروژن و هورمون مردانه تستوسترون و هورمون پاراتیروئید است. در این بین استروژن بیشترین تاثیر را دارد.

زمینه های ژنتیکی و تفاوت های فردی هم در جذب و تولید استخوان و در نتیجه نهایی آن یعنی قدرت و تراکم استخوان تاثیرگذار است. اکثر استخوان های بدن از یک بدنه اصلی تشکیل شده اند که مانند اسفنج مشبک و متخلخل است و به آن استخوان اسفنجی می‌گویند و روی آن را لایه ای از استخوان سفت و سخت و بدون سوراخ و بدون تخلخل فرا گرفته است که به آن استخوان کورتیکال می‌گویند. در قسمت کورتیکال، استخوان بصورت لایه لایه و بسیار متراکم است.

در بعضی استخوان‌های بدن قسمت اسفنجی بیشتر است و در بعضی دیگر قسمت کورتیکال. ساختار سه بعدی و مشبک استخوان به این علت ایجاد شده که استخوان در عین محکم بودن سبک هم باشد. در پوکی استخوان یا استئوپروز تخلخل استخوان اسفنجی بیشتر می‌شود بطوریکه حفرات داخل آن بزرگتر شده و فاصله بین میله های داربست بیشتر شده و میله های داربست نازکتر می‌شوند. همچنین قسمت کورتیکال روی استخوان نازک تر می‌شود.

پوکی استخوان در زنان شیوع بیشتری نسبت به مردان دارد. قطعا هرچه سن افزایش پیدا کند پوکی استخوان بیشتر می‌شود و در واقع به موازات پیر شدن بدن استخوانها هم پیر می‌شوند و شاید مهمترین عامل پوکی استخوان را می‌توان همین افزایش سن عنوان کرد. زنان بعد از سن ۵۰ سال و مردان بعد از سن ۶۵ سالگی مستعد این بیماری می‌شوند.

پوکی استخوان در بعضی ژنها هم بیشتر دیده می‌شود. اگر پدر و مادر شما زودتر دچار پوکی استخوان شده باشند شما هم احتمال بیشتری دارد که به این بیماری مبتلا شوید. پوکی استخوان در افراد لاغر به نسبت افراد چاق بیشتر دیده می‌شود. شاید تنها حسن چاقی کاهش میزان ابتلا به این بیماری باشد که این به دلیل آن است که فشار و نیروی بیشتری روزانه به استخوان وارد می‌شود.

پوکی استخوان و یائسگی: این بیماری در زمان یائسگی و به موازات به هم خوردن تعادل هورمونی در خانمها بسیار شایعتر می‌باشد. در واقع کاهش سطح هورمون استروژن در خانمها که در هنگام یائسگی یا بعد از برداشتن یا جراحی‌های تخمدان زنان ایجاد می‌شود شایعترین علت پوکی استخوان می‌باشد. البته در آقایان هم به دلیل افزایش سن که هورمون تستسترون کاهش می‌یابد احتمال ایجاد بیماری بیشتر می‌شود.

پرکاری تیروئید: افزایش هورمون تیروئید در بدن چه به دلیل پرکاری تیروئید و چه با قرص لوتیروکسین موجب افزایش برداشته شدن استخوانها و پوکی استخوان می‌شود. به هر دلیلی که شما کمبود کلسیم در بدن داشته باشید زمینه برای ایجاد پوکی استخوان فراهم می‌شود.

مثلا چنانچه از شیر یا انواع لبنیات کمتر استفاده می‌کنید و یا به دلیل جراحی معده و روده اختلالاتی در جذب کلسیم در بدن شما ایجاد شده و دچار کمبود کلسیم هستید احتمال ابتلا به بیماری بیشتر می‌شود.

عدم تحرک و عدم انجام ورزش. در صورتیکه ورزش کم انجام می‌دهید انتظار پوکی استخوان را داشته باشید. در ورزشهایی که وزن گذاری و ایستادن در آنها وجود دارد مانع از پوکی استخوان می‌شود و یا آنرا به تاخیر می‌اندازد.

لذا در صورتی‌که دائما پشت میز نشین هستید و برنامه ای برای ورزش روزانه خود ندارید انتظار این بیماری را داشته باشید. توجه کنید که شنا و دوچرخه سواری چون با وزن گذاری همراه نمی باشد مانع از ابتلا به آن نمی‌شود. مصرف زیاد نوشیدنی های الکلی که میزان آن حدود ۲ لیوان در روز تخمین زده می شود زمینه را برای ابتلا به پوکی استخوان فراهم می‌سازد.

علایم این بیماری

پوکی استخوان همانگونه که گفته شد بیماری خاموش است و تا زمانیکه شکستگی ندهد ایجاد علائم نمی‌کند اما ممکن است شکستگی مهره کوچکی ایجاد کند که خود را به صورت درد ستون فقرات نشان دهد و گاهی مثلا علائم دیسک کمر یا کمردردهای انتشاری را تعدیل کند اما اگر به دلیل زانو درد و پا درد به دنبال درمان این بیماری هستید سخت در اشتباهید.

آیا کورتون موجب پوکی استخوان می‌شود؟

داروهای کورتونی، داروهای ضد تشنج همانند بسیاری از داروهای دیگر می‌تواند موجب پوکی استخوان شوند ولی اینکه یک بیمار مثلا فکر کند با چند تزریق دگزامتازون در سال دچار پوکی استخوان می شود درست نیست و باید دوره داروهای کورتونی از یک حدی بیشتر باشد تا بتواند ایجاد این بیماری کند.

عوارض پوکی استخوان چیست؟؟

همانگونه که گفتیم پوکی استخوان موجب ایجاد شکنندگی در استخوان می‌شود و زمینه را برای شکستن استخوان بیشتر فراهم می‌کند و لذا فردی که ضربه می‌خورد، زمین می‌خورد و در شرایط آسیب قرار می‌گیرد استخوان‌هایش نسبت به افراد دیگر جامعه بیشتر می‌شکند.

پوکی استخوان ممکن است در جوانی هم ایجاد شود؟ این بیماری اصولا بیماری سنین کهنسالی و اغلب بعد از ۵۵ ماه ایجاد می‌شود ولی ممکن است در اثر بعضی بیماریها پوکی استخوان ثانویه داشته باشیم.

این بیماری ممکن است خصوصا در خانمهای جوان هم ایجاد شود که به دلیل اختلالات هورمون ایجاد شده می‌باشد. مثلا خانم دونده ای که دچار اختلال پریود، کوچک شدن پستانها و همراه با آن پوکی استخوان می‌شود.

آیا پوکی استخوان درمان می‌شود؟

بله، پوکی استخوان درمان‌پذیر است و داروهایی وجود دارند که می‌توانیم به کمک آنها دانسیته استخوان را بالا ببریم و یا از پیشرفت آن جلوگیری کنیم.

پوکی استخوان در زنان چگونه درمان می‌شود؟

در زنان هم مانند مردان درمان می‌شود ولی چون اختلالات هورمونی یک عامل اساسی در پوکی استخوان زنان می‌باشد ممکن است در بعضی از انواع پوکی استخوان زنان به سراغ هورمون درمانی یا HRT  برویم.

اصلی ترین داروی پوکی استخوان چیست؟

اصلی ترین داروی پوکی استخوان همان کلسیم و ویتامین د می‌باشد و برای بیمارانی که در تراکم استخوان آنها منطقه قرمز نشان داده شده داروی OSTEOPHUS یا استئومد هم هفته ای یک بار تجویز می‌شود.

روش تشخیص پوکی استخوان چیست؟؟

تشخیص اصلی پوکی استخوان با کمک تست تراکم استخوان می‌باشد. توصیه می‌کنیم حتما خانم های بالای ۵۰ سال و آقایان بالای ۶۰ سال یک تست تراکم استخوان پایه انجام دهند و بعد بر اساس دانسیتی آن تراکم استخوان ۲ یا ۵ ساله را به صورت منظم انجام دهند.

درمان گیاهی پوکی استخوان چیست؟

درمان گیاهی استئوپورز یا پوکی استخوان شامل گیاهانی است که دارای کلسیم بالا هستند مانند اسفناج. این گیاهان می‌توانند به دلیل میزان کلسیم بالای آنها در درمان پوکی استخوان کمک کند. اصولا تمام سبزیجات و میوه جات عموما می‌توانند در درمان این بیماری کمک کننده باشند.

توصیه دکتر سپهریان برای جلوگیری از پوکی استخوان:

در سنین جوانی و نوجوانی تا می توانید ورزش کنید تا حداکثر توده استخوانی خود را در جوانی به دست آورید و در سنین کهنسالی از تراکم بالاتری استخوان شما کاهش یابد . روزانه یک لیوان شیر استفاده کنید و به خوردن میوه جات و سبزیجات تازه مبادرت ورزید و به یاد داشته باشد  پوکی استخوان علی رغم آنکه درد ندارد، بیماری بسیار خطرناکی است چون زمینه شکستگی در بعضی استخوان ها از جمله لگن را فراهم می‌کند و شکستگی لگن خطر مرگ و میر دارد.

میزان کلسیم مورد نیاز افراد:

از ۱۱تا ۲۴ سالگی ۱۲۰۰-۵۰۰ میلی گرم از ۲۵ تا ۴۹ سالگی ( شامل زنان غیر یائسه ۱۰۰۰ میلی گرم ) از ۵۰ تا ۶۴ سالگی ( شامل زنان یائسه ۱۵۰۰ – ۱۰۰۰ میلی گرم)‌ در بعد از ۶۵ سالگی ۱۵۰۰میلی گرم زنان باردار یا شیرده ۱۵۰۰ – ۱۲۰۰ میلی گرم بهترین راه به دست آوردن کلسیم، خوردن غذاهای پرکلسیم است مانند: لبنیات : شیر ،‌ پنیر و ماست ( انواع کم چربی را انتخاب کنید و نگران نباشید که کلسیم کمتری را به دست می آورید، زیرا کلسیم این غذاها همراه چربی آنها نیست )‌. اگر نمی توانید شیر را تحمل کنید، ماست و‌ پنیر جایگزینهای خوبی هستند .

ماهیهای نرم استخوان:

نظیر ماهی آزاد، ساردین، کیلکا سبزی های تازه، خشکبار، حبوبات، سویا بدانید که اگر کسی در نیمه اول زندگی، کلسیم، خوب مصرف نکند، به سختی می تواند آنرا در نیمه دوم زندگی جبران کند.

 اگر بخواهیم به شما با توجه به سنتان توصیه کنیم لازم است بگوییم:‌

۱۰ تا ۲۰ سالگی:

بانک استخوانتان را با ذخیره ی کلسیم سرشار کنید. به نظر می رسد استخوانهای نوجوانان برای جذب کلسیم ساخته شده است. استخوان‌های نوجوانها برای آن است که کلسیم را جذب کنند و از آن استفاده کنند. در استخوانها، ابتدا داربست‌هایی از پروتئین به طور میکروسکوپی ساخته می‎شود و بعد این داربست‌ها به وسیله کلسیم، پر و انباشته می‌شود. بدین ترتیب استخوانهای متراکم ما ساخته می‌شود.

در این سال ها برای ساختن استخوان‌های قوی به حداقل ۱۲۰۰ میلی گرم کلسیم نیاز دارید. سعی کنید به جای انواع و اقسام نوشابه ها، ( روزانه ۳ لیوان ) شیر بنوشید. همچنین از منابع دیگری که کلسیم دارند مثل ماست، پنیر، سبزی ها با برگ سبز تیره زیاد مصرف کنید. دوشیزه ها باید بدانند که داشتن قاعدگی های منظم برای جلوگیری از پوکی استخوان مهم است. اگر شما ۱۶ ساله اید و هنوز قاعده نشده اید یا قاعدگی شما نامنظم است به پزشک مراجعه کنید.

۲۰ تا ۳۵ سالگی:

گرچه در این سالها به راحتی استخوان ساخته نمی‌شود، ولی استخوانهای شما در همین سن به حداکثر قدرت خود خواهند رسید. مهم است که در این سالها ورزش کنید و دریافت کلسیم کافی داشته باشید. شما تقریباً روزانه به ۱۲۰۰ میلی گرم کلسیم نیاز دارید. شرکت در ورزشهایی که در آن ها پاهایتان وزن شما را تحمل می‌کنند شما را در ساختن استخوانهای محکم تر کمک می‌کند.

۳۵ تا ۵۰ سالگی:

ممکن است به تدریج شروع به از دست دادن استخوانهایتان کرده باشید. در چنین مرحله ای از زندگی دریافت مقدار کلسیم کافی ( ۱۰۰۰ میلی گرم) و ورزش برای در حداقل نگه داشتن سطح کاهش قدرت استخوان ضروری است. بیشتر زنان در ۵۵-۴۲ سالگی یائسه می‌شوند. اگر قبل از این سنین قاعدگی شما نامنظم شده یا علائمی از یائسگی دارید، در رابطه با پوکی استخوان نیز با پزشکتان مشورت کنید. در ضمن شاید لازم باشد در مورد روشهای سنجش تراکم استخوان که مقدار پوکی آن را نشان می دهند، از پزشکتان سوال کنید.

بالای ۵۰ سال:

زنانی که وارد مرحله یائسگی شده اند، ممکن است سالانه ۱ تا ۶ قسمت از صد قسمت قدرت استخوانشان را از دست بدهند. از پزشکتان سئوال کنید؛ آیا برای جلوگیری از پوکی استخوان و کمتر شدن بیماری نیاز به دارو دارید یا نه؟ چه نوع داروهایی برای شما می تواند مناسب باشد ؟ دریافت مقدار کلسیم کافی و ورزش هنوز مهم اند. شما باید حداقل ۱۰۰۰ میلی گرم کلسیم دریافت کنید.

باید سعی کنید به اندازه ی کافی در معرض نور آفتاب باشید تا ویتامین دی لازم را دریافت کنید. حداقل ۲۰ دقیقه در روز و سه بار در هفته پیاده روی داشته باشید. بعضی افراد به داروهای دارای کلسیم نیاز دارند که در این باره می توانید با پزشکتان مشورت کنید

ویتامین دی:

چرا ما به ویتامین دی نیاز داریم؟ ویتامین دی در برابر جذب کلسیم مثل کلید دری قفل شده اثر می‌کند. ویتامین دی مثل کلیدی است که در قفل شده‌ی روده ها را به طرف جریان خون باز می‌کند و اجازه می دهد کلسیم جذب شده از مواد خوراکی، از روده ها وارد جریان خون شده به وسیله ی آن به جاهای لازم مثل استخوانها برسد. ویتامین دی همچنین روی کلیه ها اثر می‌کند و مانع دفع کلسیم از راه ادرار می‌شود.ویتامین دی در پوست بر اثر تابش آفتاب ساخته می‌شود.

میزان ویتامین دی ساخته شده در پوست، در اوقات مختلف روز، فصول مختلف، نواحی مختلف دنیا و نوع رنگ پوست فرد فرق می‌کند. معمولاً اگر صورت و دستها، روزانه ۱۵ دقیقه در مقابل نور آفتاب قرار بگیرند ( به شرطی که کرم ضد آفتاب روی پوست نباشد ) ویتامین دی لازم برای بدن فراهم می شود. نور آفتاب باید مستقیم به پوست بتابد. شیشه پنجره ها و لباسها و آلودگی هوا مانع از اثر نور آفتاب برای ساختن ویتامین دی می شوند. هر چه پوست بدن روشنتر باشد ویتامین دی بیشتری ساخته می شود.

بعضی از غذاها که ویتامین دی زیادی دارند عبارتند از زرده تخم مرغ، ماهی های روغن دار، ماهیهای آب شور، جگر و غلات طبیعی. در زمستانها وقتی فرد نتواند از خانه خارج شود و در معرض نور آفتاب قرار بگیرد‌، ویتامین دی کمتری در بدن ساخته می شود. همچنین با افزایش سن، توانایی پوست برای ساختن ویتامین دی کاهش می یابد. بنابراین شاید افراد مسن نیاز داشته باشند که از دارو برای به دست آوردن ویتامین دی استفاده کنند. در این باره با پزشکتان مشورت کنید.

چربی و روغنها:

استفاده روزانه از ۲ قاشق مرباخوری ( ۱۰ گرم ) روغن گیاهی، ‌( آفتابگران ، ذرت ، زیتون ، کنگر و دانه ی شلغم ) که گرم نشده باشد ( روغنی که در سالاد استفاده می شود ). البته روغنها باید کیفیتی مناسب داشته باشند. برای آماده سازی غذا بیش از ۲ قاشق مرباخوری روغن آشپزی ( روغن زیتون یا روغن بادام زمینی ) استفاده نکنید. روزانه بیش از ۲ قاشق مرباخوری کره یا مارگارین روی نان صبحانه خود نمالید. روزانه بیش از یک وعده غذای چرب و خیلی سرخ شده مثل سیب زمینی سرخ شده ، سوسیس ، سسها ، کیکها و شکلاتها مصرف نکنید . گوشت ، ماهی ، تخم مرغ : سعی کنید درهفته ۴-۲ بار ،‌ قطعه ای گوشت در غذایتان باشد ( هر قطعه گوشت معادل ۱۲۰-۸۰ گرم است ). بیشتر از آن لازم نیست و کمترش هم ایرادی ندارد.

از امعا و احشای حیوانات ( دل ، جگر ، قلوه ، سیرابی و کله پاچه ) بیش از یکبار در ماه ( ۱۲۰ -۸۰ گرم ) استفاده نکنید. کمتر از آن ایرادی ندارد . استفاده از ۱-۱ قسمت ماهی در هفته را در برنامه ی غذایی تان بگنجانید ( در هر قسمت ۱۲۰-۱۰۰ گرم ) در هفته ۳-۱ عدد تخم مرغ بخورید چنان که می دانید تخم مرغ در خیلی از مواد غذایی مثل کیکها ،‌ نان شیرینی ها ، کرمها و سسها وجود دارد شیرینی ها : شیرینی ها را به مقدار متعادل مصرف کنید . خیلی از آنها در خود چربی دارند . چنانچه بعد از غذا از ، دسر استفاده می کنید ، تکه ای کوچک بخورید . از دسرهایی استفاده کنید که منبع خوب کلسیم اند مثل شیر یا ماست .

حبوبات : سعی کنید درهفته ۲-۱ وعده عدس ، نخود و لوبیا قرمز بخورید . یک وعده حبوبات به اندازه ی ۱۲۰-۱۰۰ گرم است . ترکیبات غلات و سیب زمینی : روازنه حداقل سه وعده از ترکیباتی بخورید که قند طبیعی زیادی دارند. نان ، سیب زمینی ، برنج ، غلات و ماکارونی غذاهایی هستند که قند طبیعی زیادی دارند. این که روزانه چه مقدار از آنها استفاده کنید، بسته به فعالیت بدنی روزانه ی شما دارد .

شیر و فرآورده های آن:

نوجوانان و بزرگسالان تا ۲۴ سال و زنان شیرده باید ۴-۳ وعده ( هر وعده معادل یک لیوان ) در روز شیر بخورند. اگر شیر را تحمل نمی کنید ، ماست و پنیر جایگزین های خوبی اند. پیاله ای ماست و دو قطعه پنیر ( اندازه دو قوطی کبریت) تقریباً معادل یک لیوان شیر ، کلسیم دارند .

میوه ها:

اگر یک عدد سیب، یک عدد موز ، یک بشقاب از میوه هایی مانند توت یا انگور را یک وعده میوه حساب کنیم باید روزانه ۲-۳ وعده میوه مصرف کرد. میوه های خام بهترند.

سبزی ها:

یک وعده از سبزی ها، به اندازه ی ۱۰۰ گرم سبزی خام یا ۲۰۰-۱۵۰ گرم سبزی پخته ،‌۵۰ گرم کاهو یا ۱۰۰ گرم سالاد مخلوط است. سعی کنید روزانه ۴-۳ وعده سبزی بخورید و حداقل یکی از این وعده ها به صورت خام باشد .

نوشیدنی ها:

روزانه حداقل حدود ۱٫۵ لیتر مایعات بنوشید ( ۷-۶ لیوان )‌. ترجیحاً از نوشابه های غیرشیرین استفاده کنید. قهوه ، چای ، چای سیاه و نوشابه های کولا را خیلی نخورید. آب معدنی چنانچه از کلسیم غنی باشد نوشابه ی خوبی است.

به طور خلاصه:

۱ – روزانه ۴-۳ قسمت شیر یا فراورده های آن را بخورید.

۲ – گوشت زیاد نخورید.

۳- هرگز الکل مصرف نکنید. ( الکل دفع کلسیم را از بدن زیاد می کند )

۴ – نمک، زیاد مصرف نکنید. در ایران تحقیقات نشان داده است که مردم معمولاً روزانه کمتر از ۸۰۰ میلی گرم کلسیم مصرف می‌کنند. دخترها حتی کمتر از پسرها کلسیم مصرف می‌کنند. پس حتماً به مصرف کلسیم و ویتامین دی در غذایتان دقت کنید. اگر خانمی یائسه‌اید و برای درمان پوکی استخوان، از داروی خاصی استفاده می کنید، بدانید که اگر کلسیم کافی نخورید ، این داروها هیچ فایده ای ندارند، زیرا ماده ی اصلی در بدنتان وجود ندارد که این داروها کمک کنند که استخوان با آن ساخته شود یا از تخریب استخوان جلوگیری کنند.

منابع: دکتر سپهریان/پارسی طب