علت تلخی دهان را بشناسیم
خیلی از ما گاهی صبح‌ها درحالی از خواب بیدار می‌شویم که احساس میکنیم دهان‌مان تلخ‌مزه یا ترش‌مزه (اسیدی) است. این حالت بیشتر وقت‌هایی پیش می‌آید که هَله‌هوله یا خوراکی‌های اسیدی می‌خوریم. مزه‌ی تلخِ دهان نشانه‌‌ی افزایش باکتری‌ها در دهان است که شاید ناشی از رژیم غذایی نامناسب باشد. البته تلخ دهانی علت‌های گوناگونی دارد که در ادامه با برخی از این علت‌ها آشنا می‌شویم و روش‌هایی را برای درمان این مشکل معرفی میکنیم.
۱. رعایت نکردن بهداشت دهان و دندان
بهداشت دهان یکی از مهم‌ترین دلایل تلخی دهان است. رعایت نکردن بهداشت دهان باعث افزایش احتمال عفونت و بروز بیماری‌های لثه و مشکلاتی مانند عفونت دندان و ورم لثه میشود که همگی موجب تلخی دهان هستند.
۲. مصرف دارو
مصرف برخی داروها ممکن است باعث تلخی دهان شود. این داروها اغلب شامل داروهایی هستند که برای درمان بیماری‌های قلبی‌عروقی و بیماری‌های با ریشه‌ی روان‌شناختی تجویز میشوند. برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها مانند آلوپورینول و بعضی داروهای ضدافسردگی هم ممکن است تلخی دهان به همراه داشته باشند.
مولتی‌ویتامین‌ها و مکمل‌ها :
انواع خاصی از مولتی‌ویتامین‌ها و مکمل‌ها هم ممکن است باعث تلخی دهان شوند. این مکمل‌ها اغلب دارای مقدار زیادی روی و مس هستند. مکمل‌های آهن هم منجربه تلخی دهان میشوند. خوشبختانه با پایان مصرف مکمل یا مولتی‌ویتامین مشکل تلخی مزه‌ی دهان هم از بین می‌رود.
3. سیگار کشیدن
سیگار کشیدن بر غده‌های چشایی تأثیر می‌گذارد که نتیجه‌ی آن تلخی دهان است. تنفس برخی مواد شیمیایی مانند مواد نفتی و بنزین احتمال بروز تلخی دهان را افزایش می‌دهد.
4. رفلاکس معده (واشاریدگی معده‌ای-مروی)
بازگشت اسید معده به مری و ورود آن به دهان، مزه‌ای تلخ در دهان به‌جا می‌گذارد.
5. بارداری
دوران بارداری با تغییرات هورمونی همراه است. برخی از این تغییرات هورمونی باعث تلخی دهان میشوند. این مشکل که در زنان باردار رایج است، با خوردن آبنبات یا تکه‌ای لیمو به‌سادگی از بین می‌رود.
برخی دیگر از دلایل بروز تلخی دهان عبارتند از:
سرماخوردگی، آلرژی و سینوزیت از جمله بیماری‌هایی هستند که موجب احتقان مسیر بینی و کاهش حس بویایی میشوند و به این ترتیب توانایی چشیدن طعمها کاهش می یابد.
- کم‌آبی بدن؛
- خشکی دهان؛
- حساسیت؛
- پولیپ بینی؛
- ترومای دهان یا بینی؛
- براکت‌های ارتودنسی.
توصیه‌هایی برای درمان تلخی دهان
۱. مسواک زدن با جوش شیرین
جوش شیرین یک درمان رایج برای تلخی دهان است. مقداری جوش شیرین روی مسواک بریزید و دندان‌ها و زبانتان را به مدت ۳ دقیقه مسواک بزنید. روزانه ۲ بار این کار را انجام بدهید تا نتیجه‌ی خوبی بگیرید.
۲. مسواک زبان‌شور
استفاده از مسواک زبان‌شور میتواند در رفع تلخی دهان مؤثر باشد. این مسواک را به‌آرامی روی زبان از جلو به عقب بکشید. این کار را ۲ تا ۳ بار تکرار کنید.
۳. شست‌وشوی دهان
شست‌وشوی دهان یکی از راههای مؤثر برای مقابله با تلخی دهان است. دهان را با یک قاشق غذا‌خوری دهانشویه به مدت ۱ دقیقه بشویید. این کار را ۲ بار در روز تکرار کنید.
۴. داروی کاهنده‌ی اسید
برای رفع تلخی دهان ناشی از رفلاکس معده بهتر است از داروهای ضد اسید که نیازی به تجویز پزشک ندارند استفاده کنید. مصرف دارو با رفع مشکل رفلاکس معده، عارضه‌ی جانبی آن را هم که همان تلخ دهانی است، از بین می‌برد. اگر تلخی دهانی با مصرف دارو از بین نرفت بهتر است به پزشک مراجعه کنید. حتما بخوانید: علائم معده درد عصبی و راههای درمان آن
۵. مرکبات ترش‌مزه
خوردن مرکبات تأثیر چشمگیری در رفع تلخی دهان دارد. این میوه‌ها موجب افزایش تولید بزاق میشوند که دهان را پاک میکند و مزه‌ی تلخ آن را از بین می‌برد. آب‌لیمو یا آب‌پرتقال هم به همان اندازه در از بین بردن تلخی دهان مؤثر است.
۶. بهداشت دهان و دندان
رعایت بهداشت دهان و دندان نه‌تنها برای رفع تلخی دهان بلکه برای جلوگیری از بروز آن در آینده هم ضروری است. هنگام مسواک زدن و پاک کردن دهان باید زبان و لثه‌ها را هم به‌خوبی تمیز کنید تا امکان بروز عفونت و به دنبال آن تلخی دهان به‌کلی از بین برود.
۷. برخی توصیه‌های سودمند دیگر
- نوشیدن آب (با کاهش سطح اسید معده از بروز رفلاکس جلوگیری میکند)؛
- استفاده از نعناع یا خوش‌بوکننده‌ی دهان پس از میل کردن غذاهای پرادویه؛
- جویدن دارچین (دست‌کم ۱ قاشق چای‌خوری)؛
- کاهش مصرف غذاهای چرب و تند (از بروز رفلاکس معده جلوگیری میکند).
چشایی چگونه کار میکند؟
طعم در دهان توسط ساختارهای ویژه ای به نام جوانه های چشایی احساس میشود. به طور متوسط 10000 جوانه چشایی در دهان وجود دارد که اکثر آنها روی زبان قرار گرفته اند اما برخی نیز در سقف دهان و در پشت حلق واقع شده اند. هر یک از این جوانه های چشایی حدود 50 سلول گیرنده حسی دارد که به نوشیدنیها و غذاها واکنش نشان می‌دهند. جوانه های چشایی به پنج طعم اصلی حساس هستند: شیرینی، ترشی، شوری، تلخی و اومامی (طعم گوشتی / لذیذ). بزاق موجود در دهان، مواد شیمیایی موجود در غذا و نوشیدنی‌هایی که مصرف میکنیم را در خود حل میکند و پرزهای چشایی کوچک روی سلولهای گیرنده، سیگنال‌هایی به مرکز چشایی در مغز ارسال میکند. بو نیز نقش مهمی در چشایی ما ایفا میکند. پوشش داخلی بینی حاوی سلولهای گیرنده بو است که بوی غذاها را میگیرند و این دو حس در کنار هم کار کرده و طعمهای متفاوت گوناگون را شناسایی میکنند. حس چشایی بستگی به ترکیب غذا نیز دارد. اگر غذای شیرین را پس از بلع غذای بی مزه، بخورید طعم آن شیرین تر احساس میشود. اگر به خوردن یک نوع غذا پشت سر هم ادامه دهید، کاهش رضایت از طعم را احساس میکنید که به علت سازگاری و انطباق با آن غذا است.
چه چیزهایی میتواند موجب تغییر چشایی شود؟
جوانه های چشایی دائما در حال جایگزین شدن هستند بنابراین تغییر در سلامت، مواد مغذی دریافتی و تغذیه، داروها، هورمونها و سن، همگی میتوانند بر عملکرد آنها تاثیر گذاشته و باعث شوند غذاها بی مزه یا مشابه به نظر برسند یا طعم بد، شیرین، گچی، خون مانند یا طعمهای نامطلوب دیگر در دهان ایجاد کنند. از جمله دلایل محتمل طعمهای غیر طبیعی در دهان عبارتند از:
سلامت ضعیف دهان: بهداشت ضعیف دهان میتواند به معنی مشکلات لثه و دندان مانند ژینژیویت باشد که موجب طعم بد در دهان میشود.
عفونت دستگاه تنفسی فوقانی: سرما خوردگی، آلرژی و سینوزیت از جمله بیماری هایی هستند که موجب احتقان مسیر بینی و کاهش حس بویایی میشوند و به این ترتیب توانایی چشیدن طعمها کاهش می یابد.
بارداری: در مراحل اولیه بارداری، برخی از زنان متوجه میشوند حس چشایی شان تغییر کرده است. ممکن است طعم فلزی عجیب در دهان احساس کنند یا برخی نوشیدنیها و غذاهایی که سابقا لذت بخش بودند، ناگهان ناخوشایند به نظر برسند. همچنین فرد ممکن است از غذاهایی که پیش از این خوشش نمی آمد، لذت ببرد.
شیمی درمانی و داروهای درمان بیولوژیکی: افرادی که با این داروها تحت درمان سرطان قرار دارند ممکن است طعم عجیبی در دهان حس کنند که فلزی، تلخ یا شور احساس میشود.
داروهای دیگر: برخی از داروهایی که برای درمان آلرژی، بیماری آلزایمر، آنمی، آسم، فشار خون، گلوکوم (آب سیاه)، بیماری پارکینسون، نقرس، آرتروز روماتیسمی، اسکیزوفرنی و مشکلات تیروئید مصرف میشوند و نیز آنتی بیوتیکها (مانند مترونیدازول)، ضد قارچها، کورتیکواستروئیدها، دیورتیکها و چسبهای نیکوتین، میتوانند طعم بد و غیر طبیعی در دهان ایجاد کنند.
مشکلاتی در سلامتی: خشکی دهان به علت بی آب شدن بدن یا آسیب غدد بزاق، میتواند به طعم فلزی در دهان منجر شود. در افرادی که به دیابت یا بیماری تیروئید، کبد یا کلیه مبتلا هستند، و نیز افرادی که ام اس، فلج صورت یا سکته دارند، مشکلات طعم دهان محتمل تر است. سوء هاضمه در نتیجه بیماری رفلاکس مری – معده نیز میتواند طعم شیرین یا اسیدی در دهان ایجاد کند.
پیری یا سوء تغذیه: طعم شیرین و شور اغلب با تغذیه نامناسب یا پیری، کاهش می یابد.
سندرم سوزش دهان: این وضعیت که به نامهای گلاسودینیا ( glossodynia)، گلاسوپیروز ( glossopyrosis)، استومودینیا (stomodynia) و دیسستزی دهان نیز شناخته میشود، با حس مداوم سوزش در لبها، زبان یا جای دیگری در دهان مشخص میشود. این وضعیت میتواند با طعم تلخ یا فلزی نامطلوب در دهان یا کاهش چشایی همراه باشد.
جراحی: جراحی هایی که در دهان، بینی و حلق انجام می شود، میتوانند به عصبهای جوانه‌های چشایی یا غدد بزاق آسیب وارد کنند.
اختلالات چشایی: نادر هستند اما برخی افراد به صورت ارثی ممکن است ناتوانی بویایی یا چشایی بوها و طعمهای خاصی را تجربه کنند. ضعف چشایی (Hypogeusia) به کاهش چشایی و اختلال چشایی (dysgeusia) یک طعم غیر طبیعی اشاره دارد. احتمال این که اختلالات بویایی مسئول مشکلات چشایی مزمن باشند، بیشتر است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
طعمهای غیر طبیعی به علت عفونت دستگاه تنفسی فوقانی یا دارو باید ظرف چند روز تا چند هفته پس از رفع عفونت یا قطع مصرف دارو، و در صورتی که به علت بارداری باشد، معمولا پس از سپری کردن سه ماهه اول بارداری باید برطرف شود. اما اگر تغییر بلند مدتی در حس چشایی احساس کردید، به پزشک مراجعه کنید. پزشک عمومی احتمالا شما را به متخصص گوش و حلق و بینی ارجاع می‌دهد.
روش شناسایی طعمها
توانایی شناسایی طعمها را می‌توان با استفاده از محلول‌های مختلف در نواحی مختلف دهان و زبان امتحان کرد. ساکروز سلولهای گیرنده شیرینی ، کلرید سدیم طعم شور، کنین طعم تلخ و سرکه یا اسید سیتریک طعم ترش را مشخص میکند. آزمایش خون برای کمک به تشخیص ممکن است توصیه شود. در صورتی که درمان لازم باشد، شیوه آن به علت کاهش چشایی بستگی دارد. بزاق مصنوعی ممکن است در موارد خشکی دهان توصیه شود یا ممکن است تجویز بلند مدت دارو، به داروهایی که همین عوارض را نداشته باشند، تغییر داده شود.
در دوره ای که حس چشایی تغییر کرده است، چه اقدامی می‌توان انجام داد؟
در اینجا چند توصیه برای کمک به لذت بردن از غذا (در صورت تغییر موقت حس چشایی) آمده است:
-اگر طعم همه غذاها برایتان مانند هم است، غذاهایی با طعم قوی تر مصرف کنید.
-با استفاده از گیاهان معطر، سس و ادویه طعم بیشتری به غذا بدهید.
-گوشت قرمز را در سرکه یا آب میوه بخوابانید یا آن را با سس کاری یا سس شیرین یا ترش مصرف کنید.
-غذاهای سرد ممکن است طعم بهتری از غذاهای گرم داشته باشند.
-ترشی یا شور برای افزایش طعم در کنار غذا مصرف کنید.
-اگر قهوه یا چای معمولی برایتان طعم خوبی ندارد، آب لیمو یا چای سبز را امتحان کنید.
-نوشیدنی‌های گازدار یا زنجبیلی که طعم قوی تری دارند ممکن است برایتان جالب‌تر باشند.
-مقدار زیادی آب خالص بنوشید، میتوانید مقداری آب لیموی تازه نیز به آن اضافه کنید.
-مرکباتی مانند پرتقال، گریپ فروت و کیوی میتوانند مفید باشند.
-جویدن آدامس بدون شکر یا مکیدن آبنبات سخت ممکن است مفید باشد.
-دندان‌هایتان را دو تا سه بار در روز مسواک بزنید، هنگام مسواک، زبانتان را نیز مسواک بزنید. استفاده روزانه از نخ دندان به خصوص در اطراف لثه را فراموش نکنید.
منابع : چطور/ سیمرغ
دیدگاه شما