علت استفاده از دستگاه بخور چیست؟

علت استفاده از دستگاه بخور چیست؟

در فصل زمستان با شیوع سرماخوردگی و احتقان بینی و تنگی نفس خیلی‌ها به فکر خرید دستگاه بخور می‌افتند. شاید این سوال برای شما هم مطرح شده باشد که آیا دستگاه های بخور برای سلامتی مفیدند؟

آیا می‌توان از دستگاه بخور برای درمان استفاده کرد؟

اصلا بخور دادن فایده‌ای هم دارد؟

برای پاسخ به این سوال سعی کردم از مطالب مستندی که توسط اساتید دانشگاه‌های علوم پزشکی مطرح شده بود استفاده نمایم، تا شاید جواب به این سوالات تسهیل شود.

رطوبت هوا

رطوبت به میزان بخار آب موجود در هوا گفته می ‌شود. رطوبت نسبی داخل منزل اگر به 45 درصد برسد کاملا ایده آل است، اما در صورتی که این میزان کمتر از 30 درصد باشد، خیلی خشک محسوب می‌شود. از طرفی رطوبت نسبی هرگز نباید از 50 درصد تجاوز کند. برای اندازه گیری رطوبت داخل خانه می‌توان 3 قطعه قالب یخ کوچک را داخل یک لیوان قرار داد و به آن آب اضافه کرد. بعد از 3 دقیقه اگر رطوبت روی سطح خارجی لیوان شکل نگرفت، یعنی هوای داخل خانه خیلی خشک است و باید مرطوب شود. اضافه کردن 3 تا 4 لیتر آب در هوا، رطوبت نسبی یک خانه‌ی صد متری را با فرض ثابت بودن دما، از 5 درصد به 60 درصد افزایش می‌‌دهد.

اثرات مفید رطوبت هوا بر بیماری‌ها و نظر متخصصین

برای جلوگیری از انتشار ویروس‌ها و میکرو ارگانیسم‌های بیماری زا خصوصا در فصولی که عمدتا در هوا گرد و غبار پراکنده است، به اثرات مفید رطوبت هوا توجه می‌شود و زمانی که فرد نیاز به مرطوب کردن راه هوایی دارد یا دچار چسبندگی راه هوایی شده و یا در دفع خلط با مشکل مواجهه است استفاده از بخور، کمک‌ کننده است.

دکتر محمدرضا فدایی، فوق ‌تخصص بیماری ریه و عضو هیات علمی دانشگاه شیراز معتقد است:" استفاده از بخور بروز سرماخوردگی، حملات سردردهای سینوسی، آلرژی، آسمو  بیماری ‌های تنفسی را کاهش می‌دهد و اگر از دستگاه های بخور به طور صحیح استفاده شوند، می‌توان از خشکی پوست بدن و پوشش مخاط بینی و گلوجلوگیری کرد".

دکتر سید عباس صفوی ‌نائینی، متخصص گوش و حلق و بینی و استاد دانشگاه شهید بهشتی معتقد است:"دردرمان سینوزیت، بخور گرم و مرطوب بسیار مفید است. و موجب می‌شود ترشحات، نرم شده و از سینوس راحت ‌تر خارج شوند و علائم سینوزیت برطرف شود. "(هوای سرد و خشک موجب می‌‌شود مژه‌های سینوس از کار بیفتند و نتوانند مواد داخل سینوس را تخلیه کنند و موجب سینوزیت شوند. با بخور دادن این مژه‌ها دوباره فعال می‌‌شوند.)

همچنین بخور آب برای رفع خشکی پوست خوب است و فرد را شاداب‌تر می‌کند به گفته دکتر غلامحسین غفارپور، متخصص پوست و مو و مدیر گروه دانشگاه علوم پزشکی تهران "خانواده‌هایی که زمینه حساسیت و آلرژی دارند و در فصل‌های خاص سوزش، آبریزش، یا خارش چشم و یا خارش پوست، کهیر یا دیگر علامت‌های آلرژیک مانند علایم آسم دارند. می‌توانند با استفاده از بخار آب، هوای مطبوع‌تری را در فصل سرد داشته باشند".

دکتر حسین طباطبایی، متخصص پوست، استاد دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران معتقد است: "در مورد کودکانی که دچار اگزمای اتوپیک هستند، بهتر است از دستگاه های بخوردهنده ای که فضای اتاق خواب کودک را مرطوب می‌کند استفاده شود. به خصوص در مناطق خشک مانند تهران و استان‌های مرکزی کشور و افرادی که دچار پوست خشک یا بیماران اگزمایی ارثی هستند استفاده از دستگاه ‌های بُخور یا رطوبت ساز توصیه می‌شود. "از طرفی عوامل محیطی مانند دود سیگار قرار گرفتن در معرض باد، استفاده طولاتی مدت از رایانه و پلک زدن مداوم در چند ثانیه، باعث خشکی چشم می‌شود، و کودکان و سالمندان بیش از سایر افراد دچار خشکی چشم می‌شوند.

دکتر جمشید آذر نژاد استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران معتقد است: "خشکی چشم شایع ترین بیماری چشمی است، که سرما باعث تشدید آن می‌شود و استفاده از دستگاه بخور برای پیشگیری از ابتلا به خشکی چشم مفید است."

دستگاه ‌بخور و انواع آن

دستگاه‌های بخور یا رطوبت ساز یکی از این راه های افزایش رطوبت هوا هستند که دو نوع بُخور گرم و سرد دارند.

دستگاه بخور گرم، فواید، معایب

از دستگاه های بخور گرم معمولا در هوای سرد استفاده می‌شود. همچنین احتمال رشد باکتری،‌ قارچ و کپک در مخزن این نوع کم است. اگر تنها برای مرطوب شدن هوا از بخور استفاده می‌کنیم بهتر است از نوع گرم باشد، چون در تسکین گرفتگی بینی و عفونت‌های مجاری تنفسی و همچنین کاهش شدت و درد سرفه‌های خشک مفید است  و در عین حال امکان افزودن مواد ضد عفونی کننده گیاهی (مثل اکالیپتوس) و خوشبو کننده در بسیاری از آن ها وجود دارد. البته معایبی هم دارند. مثلا مصرف انرژی برق در آن ها بالاست و احتمال سوختگی با بخار داغ یا با آب داخل مخزن آنها وجود دارد.

دستگاه ‌ بخور سرد، فواید، معایب

بخورهای سرد نسل جدید بخورهای گرم هستند و باعث می‌شوند ذرات آب و بخار بیشتری وارد مجرای تنفسی شود. دستگاه های بخور سرد به سه گروه رطوبت ‌ساز پروانه ‌ای، رطوبت ساز اولتراسونیک و رطوبت‌ ساز تبخیری تقسیم می‌شوند. دستگاه های بخور سرد بوسیله روش های پیشرفته اولتراسوند این قابلیت را دارند که بتوانند بر خلاف بخورهای گرم ایجاد ذرات بسیار ریز کنند.در نوع رطوبت سازهای تبخیری در صورت افزایش رطوبت نسبی هوا، خروج بخار آب از دستگاه را کاهش یافته و دستگاه به طور خودکار عمل می‌کند. از بخور سرد معمولا در فصل تابستان استفاده می‌‌شود. دستگاه های بخور سرد کم صدا تر از نوع گرم هستند و مصرف انرژی برق در آن ها کمتر است و از آنجایی که بخار آنها سرد است، خطر سوختگی (به‌ویژه برای خردسالان) ایجاد نمی‌کنند.

اما معایبی نیز دارند، مثلا آب سرد محل مناسبی برای تکثیر قارچ‌ ها و باکتری‌‌هاست و از آن جایی که در بخور سرد قطرات آب به هوا پراکنده می‌‌شوند، این مواد زیان ‌آور به همراه آب در فضای اتاق منتشر می‌شوند. (البته رطوبت سازهای تبخیری از این قاعده مستثنا هستند). از طرف دیگر در بخور سرد، مواد معدنی موجود در آب در هوا پراکنده می‌شوند و مواد معدنی موجود در آب به صورت گرد و غبار در محیط خانه پخش می‌شوند.

عوارض استفاده از دستگاه های بخور

افزایش رطوبت می‌تواند تنفس کودکان و بزرگسالانی را که مبتلا به آسم هستند را دچار مشکل کند. همچنین روشن بودن مداوم دستگاه بخور موجب رشد قارچ در آن و بروز آلرژی  می‌شود. دکتر کوشانفر متخصص کودکان و استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در خصوص چگونگی استفاده صحیح از دستگاههای بخور معتقد است که "برای یک فضای بسته 100 متری روشن بودن دستگاه برای مدت یک الی 2 ساعت در شب‌ها کافی است و استفاده بیش از حد از این دستگاه باعث می‌شود هوای اتاق بیش از اندازه لازم مرطوب شده و در نتیجه رشد و نمو مایت‌ها و قارچ‌ها و همچنین بروز آلرژی‌های حساسیتی را در پی خواهد داشت."

دکتر غلامحسین غفار پور، متخصص پوست و مو، مدیر گروه دانشگاه علوم پزشکی تهران  معتقد است: " از آنجا که استفاده از دستگاه‌های بخور سرد و بخور گرم در خانواده‌ها رایج شده است، باید توجه داشت  که بخاری که سرد باشد، لایه شاخی پوست را می‌شکند ولی مختصر دمای آن در حد 14 تا 20 درجه می‌تواند لطافت خاصی به پوست ببخشد."

نکاتی درباره خرید دستگاه بخور

پیش از خرید دستگاه بخور باید تصمیم بگیرید که تمایل به خرید چه نوع دستگاه بخوری ‌دارید و به چه منظور می‌خواهید این دستگاه را خریداری کنید؟

بخور گرم می‌خواهید یا بخور سرد؟

بنابراین مشورت با پزشک را فراموش نکنید. اگر کودک، سالمند، بیمار مبتلا به آسم و آلرژی، بیماری ‌های تنفسی و قلبی دارید، حتما پیش از خرید دستگاه بخور، با یک پزشک متخصص مشورت کنید. چرا که میزان رطوبت تولیدی برای این افراد باید محاسبه شده و دقیق‌تر باشد.

دستگاه بخور را حتما از داروخانه‌های معتبر خریداری کنید و از استاندارد بودن آنها مطمئن شوید.

دستگاه بخور یک وسیله یک بار مصرف نیست و باید باید از مواد مناسب و مرغوب ساخته شده باشد. به جنس دستگاه دقت کنید. انواع مختلفی از این دستگاه‌ها در بازار موجودند، اما بعضی از آن ها از پلاستیک‌ های نامرغوب ساخته شده‌اند و هنگام تولید بخار، بوی نامطبوعی ایجاد می‌‌کنند.

گروهی از رطوبت سازها اتوماتیک و کم‌ مصرف ‌ترند و قابلیت تنظیم میزان بخار و مواد افزودنی را دارند. حتما پیش از خرید، مشخصات دستگاه و چگونگی به کار انداختن آن را از فروشنده بپرسید. پیش از خرید، حتما دستگاه را امتحان کنید. بعضی از دستگاه‌ های بخور صدای زیادی از خود تولید می‌کنند و آزار دهنده هستند ظرفیت مخازن دستگاه‌ های بخور از 3 لیتر تا 5 لیتر متغیر است که با توجه به نیاز و مکان مورد نظر خود، می توانید یکی از آنها را بخرید.

نگهداری دستگاه‌ های بخور

نگهداری دستگاه‌ های بخور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. دستگاهی که تمیز نباشد، می‌تواند مشکلاتی را برای سلامت شما ایجاد کند. مخازن و فیلتر کثیف این دستگاه‌ها می‌تواند مکانی مناسب برای رشد قارچ ها و باکتری‌ها باشد. این‌گونه دستگاه‌های آلوده، بخصوص برای افرادی که آسم و آلرژی دارند مشکل ساز خواهد شد. برای این‌که دستگاه را از هرگونه باکتری، قارچ و کپک حفظ کنید، بهتر است به دستورالعمل نگهداری آن دقت داشته باشید و بهتر است نکاتی زیر را در نظر بگیرید:

آب داخل مخزن را مرتب عوض کنید.

در صورت امکان هر روز آب داخل مخزن را خالی کرده و کل دستگاه را با آب و مواد پاک‌ کننده بشویید و پس از خشک کردن، دوباره مقداری آب داخل آن بریزید. هر 3 روز یکبار دستگاه را تمیز کنید. البته حتما دقت داشته باشید قبل از تمیز کردن، دستگاه را از برق بکشید. سپس املاح و جرم آب را پاک کنید. در صورتی که دستگاه فیلتر دارد، آن را هر چند وقت یکبار با فیلتری جدید جایگزین کنید.

در بخور سرد، باید مخزن را با آب مقطر یا آب جوشیده سرد شده پر کرد. از مواد غیر مجاز در داخل مخزن آب دستگاه استفاده نکنید. هنگامی که می‌خواهید دستگاه را برای مدتی کنار بگذارید، آب آن را خالی و دستگاه را تمیز کنید. برای استفاده مجدد نیز ابتدا دستگاه را تمیز کرده و سپس دوباره آن را به کار برید. دستگاه‌های قدیمی را با مدلی جدیدتر جایگزین کنید

نکته پایانی

حفظ رطوبت محل زندگی به ‌خصوص در فصول سرد سال، یکی از راه‌های حفظ سلامتی است و دستگاه ‌های بخور تا حد زیادی به این مسئله کمک ‌می‌کنند، اما نباید به‌ طور دایمی استفاده شوند و نباید رطوبت هوای اتاق بیشتر از حد مجاز افزایش یابد. حتی به جای این دستگاه‌ها می‌توان بوسیله گذاشتن یک کتری آب روی شعله اجاق گاز، رطوبت خانه را تامین کرد. اگر شما هیچ زمینه آلرژیکی در خانواده به صورت ارثی ندارید، نیازی نیست هزینه خرید دستگاه بخور را به خودتان تحمیل کنید.

در قدیم در فصل سرد خانم‌ها با قرار دادن یک کتری یا ظرف آب روی بخاری یا اجاق هوای خانه‌هایشان را از خشکی در می‌آوردند و به آن لطافت می‌دادند. هم تنفس راحت‌ بود و هم پوست مرطوب می‌ماند (البته بچه ها هم در خطر سوختگی قرارمی گرفتند) و امروزه دستگاه‌های بخور جای آن را گرفته است. استفاده از بخور مانعی ندارد اما به مصرف‌کنندگانی که تصور می‌کنند بخور معجزه می‌کند توصیه می‌کنم منتظر چنین معجزه ای نباشند.