خطرات مصرف خود سر دارو
افزایش مصرف نقل ونبات‌های پرخطر (داروها)
آیا شما هم جزو آن دسته از افرادی هستید که با کمی آب ریزش بینی و سرفه کردن به سراغ داروهای آنتی بیوتیک می‌روید و این نوع داروها را مثل نقل و نبات می‌خورید؛ غافل از عوارض و مخاطراتی که در انتظار شما است.
آنتی بیوتیک‌ها بیشترین نقش را در بهبود سلامت انسان داشته اند، اما امروزه مقاومت به آنتی بیوتیک‌ها و سایر ترکیبات ضد میکروبی به طور مداوم در حال افزایش است و مقابله علیه مقاومت‌های میکروبی، جنگی است که پیروزی بر آن امکان پذیر نیست. آنتی بیوتیک‌ها در ابتدای قرن بیستم شانس زندگی را به دو برابر افزایش دادند، از زمان کشف سولفانامیدها و بتالاکتام‌ها در سال 1930، آنتی بیوتیک‌ها بیش از 80 سال است که در پزشکی و کشاورزی مورد استفاده قرار گرفته اند.
اکثر آنتی بیوتیک‌های مختلف که امروزه مورد استفاده قرار می‌گیرند در دوره طلایی (Golden era) تحقیقات آنتی بیوتیک از سال 1930 تا 1970 کشف شدند، از سال 1970 نیز بیشتر آنتی بیوتیک‌های جدید از داروهای قبلی منشا گرفته اند.
پس از کشف آنتی بیوتیک‌ها، مقدار بالایی از این عوامل در پزشکی، صنعت دامداری و کشاورزی در طول ده‌ها مورد استفاده قرار گرفته است که این امر منجر به انتخاب طبیعی باکتری‌های مقاوم به دارو گشته است.
بیماری‌های عفونی
همچنان عامل مهم مرگ و میر در جهان دکتر محمد مهدی فیض آبادی رئیس انجمن میکروب شناسی روز یکشنبه در گفت و گو با خبرنگار علمی با بیان اینکه بیماری‌های عفونی در جهان همچنان مهمترین عامل مرگ و میر است اظهار کرد: در سال 1900 بیماری‌های عفونی به عنوان عامل پیشرو در مرگ و میر محسوب می‌شدند و در حال حاضر نیز علی رغم درمان‌های آنتی بیوتیکی و واکسن‌ها، بیماری‌های عفونی همچنان به عنوان عامل مهم در مرگ و میر جهان به شمار می‌روند.
وی با بیان اینکه مقاومت به آنتی بیوتیک‌ها درجهان در حال افزایش است گفت:
سازمان بهداشت جهانی با ابراز نگرانی از رشد مقاومت‌های میکروبی، این مشکل را مانعی جدی در پیشرفت دستاوردهای بدست آمده در حوزه پزشکی دانسته است و مقاومت‌های دارویی ضد میکروبی (شامل ضد ویروس، ضد باکتری، ضد قارچ و ضد انگل) را به عنوان چالش اصلی در امنیت سلامت قرن بیست و یکم دانسته است.
هشدار جدی بر مصرف بی رویه آنتی بیوتیک در کشور
رئیس انجمن میکروب شناسی به مصرف بی رویه آنتی بیوتیک‌ها در کشور اشاره کرد و هشدار داد:
در حال حاضر میزان مصرف آنتی بیوتیک‌ها در کشور به صورت بی‌رویه از سوی پزشکان مورد تجویز قرار می‌گیرد و این شرایط می‌توان منجر به مقاومت میکروبی و در نتیجه کاهش تاثیر آنتی بیوتیک‌ها در برابر بیماری‌های عفونی باشد که خود مشکلی جدی است که سلامت جامعه را تهدید می‌کند.
به گفته فیض آبادی افزایش مقاومت آنتی بیوتیک‌ها به دلیل مصرف خود سرانه و بی رویه باعث می‌شود در بسیاری از بیماری‌های عفونی از آنتی بیوتیک‌های قوی‌تری برای درمان استفاده کنیم.
وی هشدار داد
اگر مصرف آنتی بیوتیک‌ها به صورت منطقی تجویز و مصرف نشود در آینده حوزه سلامت کشور مورد تهدید قرار خواهد گرفت.
فیض آبادی یادآور شد
مصرف بی رویه و غیر منطقی آنتی بیوتیک‌ها عوارض جانبی اسهال، دل درد خفیف، استفراغ، دل پیچه، واکنش حساسیتی، تنگی نفس، کهیر، ورم کردن لبها، صورت یا زبان، نفس نفس زدن و … را به همراه دارد.
وی اضافه کرد
ایجاد مشکلات گوارشی، مشکلات کلیوی، طولانی شدن دوره درمان بیماران، افزایش بیماری عفونی، افزایش عفونت‌های قارچی، افزایش مقاومت دارویی و … از دیگر مواردی است که می‌توان در صورت بی رویه مصرف کردن آنتی بیوتیک‌ها ذکر کرد.
اقدامات مناسب برای کاهش مصرف آنتی بیوتیک در کشور
رئیس انجمن علمی میکروب شناسی با بیان اینکه باید اقداماتی از سوی سیاست گذاران حوزه سلامت صورت بگیرد تا میزان مصرف آنتی بیوتیک کاهش چشمگیری پیدا کند گفت؛
با برخی از اقدامات می‌توان شرایط را بهبود بخشید که از جمله این تلاش‌ها می توان به تهیه واکسن‌های جدید علیه جمعیت مقاوم به داروی میکروبها، تحقیق در جهت توسعه و تولید آنتی بیوتیک‌های جدید، جستجوی ژن‌هایی در جهت بیوسنتز اختصاصی آنتی بیوتیک‌ها، استفاده از ترکیبات طبیعی فراموش شده با خاصیت آنتی بیوتیکی و تحقیق بر روی اهداف جدید آنتی بیوتیکی اشاره داشت.
شاید این مقاله را هم دوست داشته باشید همه چیز در مورد آنتی بیوتیک‌ها
افزایش مصرف آنتی بیوتیک چالش جهانی
وی با اشاره به اینکه افزایش مصرف آنتی بیوتیک چالش جهانی محسوب می‌شود، توضیح داد: بر اساس گزارش منتشر شده از (Center for Disease Dynamics, Economics & Policy) در سال 2015، مجموع آنتی بیوتیک مصرفی در جهان بین سال های 2000 تا 2010 به میزان 30 درصد افزایش یافته داشته است.
فیض آبادی اضافه کرد
همچنین طبق ارزیابی‌های به عمل آمده با رشد جمعیت و به موازات آن مصرف آنتی بیوتیک ها در کشاورزی و دامپروری جهت تولید غذای بیشتر، این مقدار از سال 2010 تا 2030 به تقریبا بیش از 1/5 برابر در کشورهای با بیشترین جمعیت انسانی افزایش خواهد یافت.
وی یاد آور شد
تهیه داروهای جدید ضد میکروبی بسیار هزینه بر بوده و تائید آن برای مصرف از زمان شروع به تحقیق تا به نتیجه رسیدن زمان زیادی می‌برد. لذا حفظ آنتی بیوتیک‌های موجود و استفاده بجا از آن برای پیشگیری از گسترش مقاومت در جمعیت میکروبها بسیار اهمیت دارد.
فیض آبادی ادامه داد
به علاوه داروهای جدید عرضه شده تا زمانی که موثر است با قیمتی چند برابر داروهای قبلی به بازار عرضه می‌شوند که بسیاری از مراجع بهداشتی در کشورهای فقیر بدون مساعدت دیگران قادر به تهیه آن نیستند.
وی بیان کرد
موضوع به کارگیری داروهای با عوارض بیشتر برای مقابله با میکروب‌های مقاوم از نکاتی است که چالش جدی پیش روی دارو سازان، متخصصین داخلی (عفونی) و سایر تخصص‌ها پزشکی است.
فیض آبادی اظهار کرد
بر همین اساس کشورهای دارای برنامه معقول در مصرف آنتی بیوتیک موفق به کاهش فراوانی میزان مقاومت شده اند و به نظر می‌رسد که برنامه آنان می‌تواند سرلوحه کار کشور های دیگر باشد.
مقاومت دارویی در میکروارگانیسم‌ها
مدیر گروه میکروب شناسی دانشگاه علوم پزشکی ایران نیز در گفت وگو با خبرنگار علمی ایرنا به مقاومت دارویی در میکروار گانسیم ها اشاره کرد و گفت:
مقاومت میکروارگانیسم‌ها (باکتری‌ها) به ترکیبات ضد میکروبی (آنتی بیوتیک‌ها) یکی از چالش‌های جدی در پزشکی است.
دکتر غلامرضا ایراجیان ادامه داد
این پدیده جهانی بوده و در تمام کشورهای دنیا باعث نگرانی شده است. هزینه کردن برای ساختن آنتی بیوتیک‌های جدید برای کارخانجات داروسازی مقرون به صرفه نبوده (به علت ایجاد مقاومت داروئی و بی اثر شدن آنتی بیوتیک‌ها) در دو دهه گذشته خانواده آنتی بیوتیک جدیدی وارد بازار نشده است.
لازم به یاد آوری است اسامی جدید که اعلام می‌شود به علت تغییرات شیمیایی ایجاد شده در خانواده‌های موجود است.
مقاومت داروئی چیست؟
این میکروب شناس درباره مقاومت دارویی توضیح داد:
مقاومت داروئی یعنی اینکه یک باکتری نسبت به یک یا چند آنتی بیوتیک که قبلا حساس بوده، مقاوم می‌شود و در بعضی موارد مقاومت می‌تواند به چند خانواده آنتی بیوتیکی ایجاد شود که به آن مقاومت چندگانه (Multidrug Resistant MDR) می‌گویند.
وی ادامه داد:
در حال حاضر باکتری‌هایی وجود دارند که به تعداد محدودی آنتی بیوتیک حساس هستند که درمان عفونت‌های ناشی از این باکتری‌ها می‌تواند مشکل آفرین باشد.
منشاء مقاومت داروئی چیست؟
ایراجیان منشاء مقاومت داروئی در باکتری‌ها به دو شکل عنوان کرد و گفت:
یک نوع مقاومت ذاتی که یک باکتری به یک یا چند آنتی بیوتیک بطور ذاتی مقاوم است به عنوان مثال باکتری‌های گرم منفی به ونکومایسین بطور ذاتی مقاوم هستند.
وی ادامه داد:
مقاومت اکتسابی که یک باکتری ژن یا ژن‌های مقاومت به آنتی بیوتیک را از سایر باکتری‌ها دریافت می‌کند.
این میکروب شناس افزود:
یکی از ویژگی‌های باکتری‌ها قدرت تطابق با محیط است علت آن این است که باکتری یک موجود زنده هستند و در تلاش است که بقای خود را حفظ کنند لذا باکتری‌ها وقتی در شرایط سخت محیطی قرار می‌گیرند با تغییراتی که در ساختمان و متابولیسم خود ایجاد می‌کنند با شرایط موجود سازگار می‌شوند.
وی بیان کرد:
وجود آنتی بیوتیک‌ها در محیط زندگی باکتری‌ها باعث می‌شود باکتری‌ها تغییراتی در خود ایجاد کند که از اثر آنتی بیوتیک‌ها مصون باقی مانده و بقای آنها حفظ شود و موضوع جالب این است که این تغییرات بطور عمده ژنتیکی بوده و از نسلی به نسل دیگر قابل انتقال است و به دلیل اینکه سرعت تکثیر باکتری‌ها زیاد است (یک توده باکتری در مدت 30 دقیقه دو برابر می شود) لذا این تغییرات به سرعت در جمعیت باکتریایی انتشار می‌یابد.
ایراجیان اضافه کرد:
وقتی باکتری‌ها در معرض آنتی بیوتیک‌ها قرار می‌گیرند امکان مقاومت افزایش می‌یابد و به همین دلیل باکتری‌های موجود در بیمارستان‌ها که منجر به عفونت‌های بیمارستانی می‌شوند نسبت به باکتری‌های خارج از بیمارستان از مقاومت بیشتری یرخوردار است.
انجام تحقیقات فراوانی مقاومت میکروبی در کشور
وی یاد آور شد:
کارهای تحقیقاتی زیادی در مورد فراوانی مقاومت میکروبی در کشور ایران انجام شده است اما نیاز به بررسی‌هایی به صورت هدفمند و منسجم است که میزان شیوع مقاومت‌های داروئی بطور دقیق تر مشخص شود. عضو بورد میکروبشناسی ایران بیان کرد: البته میزان مقاومت در هر منطقه‌ای خاص خود آن منطقه است و حتی از بیمارستانی به بیمارستان دیگر متفاوت است و به همین دلیل پیشنهاد می‌شود که در هر بیمارستان وضعیت مقاومت داروئی مشخص شده و به طور مرتب رصد شود و اطلاعات حاصل در اختیار پزشکان بیمارستان قرار تا پروتکل درمانی بر اساس آن تعیین شود.
تعیین حساسیت داروئی باکتری‌ها در آزمایشگاه‌ها
وی اظهار کرد:
آزمایش تعیین حساسیت داروئی (آنتی بیوگرام) توسط آزمایشگاه تشخیص طبی (میکروبشناسی ) انجام می‌شود در این آزمایش باکتری جدا شده از بیمار را در معرض آنتی بیوتیک‌های مناسب قرار داده و حساسیت یا مقاومت آنها نسبت به آنتی بیوتیک مورد نظر تعیین می‌کنند.
ایراجیان ادامه داد:
انتخاب نوع آنتی بیوتیک با توجه به نتایج آنتی بیوگرام و شرایط بالینی بیمار به عهده پزشک معالج است. آزمایش آنتی بیوگرام به طور معمول با روش انتشار در آگار انجام می‌شود ولی با توجه به نظر پزشک و در شرایط خاص ممکن است از روش‌های دیگر استفاده شده و اطلاعات دقیق تری در اختیار پزشک معالج قرار گیرد.
وی گفت:
انجام این آزمایش باید بر اساس دستور العمل‌های استاندارد انجام شود که نتایج آن قابل اعتماد باشد.
فاکتورهای موثر بر ایجاد و انتشار مقاومت داروئی
ایراجیان گفت:
استفاده از آنتی بیوتیک‌ها در درمان اجتناب ناپذیر بوده و لذا ایجاد مقاومت داروئی نیز اجتناب ناپذیر است اما فاکتورهایی می‌تواند سرعت انتشار را تحت تاثیر قرار دهد.
مدیر گروه میکروب شناسی دانشگاه علوم پزشکی ایران اضافه کرد:
استفاده خودسرانه از آنتی بیوتیک‌ها توسط بیمار، تجویز غیر علمی آنتی بیوتیک‌ها، تجویز غیر ضروری آنتی بیوتیک‌ها، استفاده از آنتی بیوتیک‌های برای درمان عفونت‌هایی که با آنتی بیوتیک‌های محدودالاثرتر هستد و دسترسی آسان مردم به آنتی بیوتیک‌ها از مواردی است که موجب مقاومت دارویی می‌شود.
راهکار برای کنترل شیوع مقاومت دارویی
ایراجیان برخی از راهکارها را برای کنترل شیوع مقاومت دارویی برشمرد و گفت:
انجام آزمایش آنتی بیوگرام بر اساس استانداردهای بین المللی، تجویز آنتی بیوتیک بر اساس نتایج آنتی بیوگرام، انجام یک بررسی جامع با کمک وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و با همکاری دانشگاه های علوم پزشکی کشور برای تعیین وضعیت مقاومت داروئی در کشور و بعد از آن رصد وضعیت مقاومت منطقه‌ای و کشوری در فواصل منظم توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و عدم عرضه آنتی بیوتیک بدون نسخه پزشک در داروخانه‌های کشور از روش‌های موثر بر کنترل مقاومت دارویی است.
دیدگاه شما