تشخیص و درمان زردی در نوزاد

تشخیص و درمان زردی در نوزاد

نوزاد در بدو تولد بدلیل دریافت اکسیژن کافی از هوای آزاد نیازی به گلبول های اضافی نداشته و با تخریب آنها و کاهش میزان هموگلوبین و تبدیل هموگلوبین اضافی به بیلی روبین ، زردی در نوزاد ایجاد می شود، ولی بدلیل عدم توانایی کافی کبد در دفع بیلی روبین در بدو تولد و کمبود فعالیت گلوکورونیک ترانسفر از در روزهای اول تولد عدم دفع بیلی روبین‌های اضافی زردی فیزیولوژیک ایجاد می‌شود.

اکثراً نوزادان در چند روز اول زندگی خود زرد می‌شوند. البته احتمال وقوع این عارضه در نوزادان نارس بیش از نوزادان رسیده است. اولین جایی که زردی در آن مشاهده می‌شود ، چشم نوزاد است به تدریج سینه ، شکم و پاهای نوزاد نیز ممکن است زرد شوند. هر نوزادی که زرد می‌شود حتی اگر حال عمومی او خوب باشد بایستی در اولین فرصت توسط پزشک معاینه شود زیرا زردی شدید ممکن است باعث عقب ماندگی ذهنی و حتی مرگ نوزاد شود. معمولا 60 درصد نوزادان سالم پس از تولد دچار زردی می‌شوند و در مواردی که نوزاد نارس باشد این مورد به 80 درصد می‌رسد.

البته اینها مواردی است که زردی ظاهر می‌شود ، ولی در مواردی هم ، از آنجا که زردی کم است، نمی‌توان آن را تشخیص داد و فقط با آزمایش می‌توان فهمید که بیلی‌روبین نوزاد در حد عادی است که این مورد رایج و عادی است.

  تشخیص زردی نوزاد

زردی تنها یک علامت دارد و آن زرد شدن سفیدی چشم، بدن و مخاط‌ها است و باید نسبت به آن کمی حساس بود. گاهی والدین و حتی پزشکان و پرستاران نیز در ارزیابی زردی دچار اشکال می‌شوند. البته راهنمایی‌هایی وجود دارد. مثلا اگر تنها سر و صورت مبتلا به زردی باشد و سینه و شکم و اندام‌ها زرد نباشد یعنی عدد زردی بالا نیست اما هرچه زردی پایین‌تر بیاید حاکی از آن است که میزان زردی در حال افزایش است و هرچه به پاها برسد یعنی عدد زردی بالاتر و نگران‌کننده‌تر است.

در بسیاری از موارد ارزیابی چشمی کافی نبوده و پزشکان با دادن آزمایش خون مقدار زردی و نوع زردی را تعیین می‌کنند. زردی به ۲ نوع تقسیم می‌شود: زردی مستقیم و غیرمستقیم. آنچه اغلب در نوزادان اتفاق می‌افتد زردی غیرمستقیم است که می‌تواند به بافت مغزی خسارت بزند. زردی مستقیم چندان مشکل‌ساز نیست مگر اینکه نوزاد مبتلا به عفونت یا ناراحتی کبدی باشد. البته همیشه زردی تنها علامت نیست. اگر در کنار زردی علایم دیگری مانند بی‌حالی یا شیر خوب نخوردن یا بالا و پایین بودن درجه حرارت بدن وجود داشت احتمال خطر بالاتر است و مراجعه به پزشک باید با سرعت بیشتری صورت بگیرد. زردی تقریباً در تمامی نوزادان به درجات متفاوتی دیده می شود.

لازم به ذکر است که نوع زردی نوزادان با بالغین متفاوت است لذا علل ایجاد آن، نحوه درمان و عوارض زردی نیز در نوزادان متفاوت از بالغین است. تولید بیلی روبین در جنین داخل رحمی نیز وجود داردولی این ماده از طریق جفت به خون مادر منتقل شده و از طریق کبد مادر دفع می شود. لذا نوزادی که بدنیا می‌آید بجز در موارد خاص در 24 ساعت اول زندگی زردی ندارد از روز دوم تولد به بعد نوزاد بتدریج زرد می‌شود تا اینکه در نوزادان رسیده و وزن تولد بالای 2500 گرم درروز 5-3 تولد و درنوزادان نارس و وزن کمتر از 2500 گرم در روز 7-5  تولد به حداکثر مقدار خود می‌رسد و پس از آن بتدریج زردی نوزاد کاهش می‌یابد.

زردی در نوزادان نارس دیرتر ولی شدیدتر از نوزادان رسیده بالا می‌رود و عوارض ناشی از آن در نوزادان نارس بیشتر از نوزادان رسیده است لذا زردی نوزادان نارس توجه بیشتری لازم دارد. اگر نوزادی در روز اول تولد زرد شود یا در روزهای بعد عدد زردی (بیلی روبین ) بیشتر از 15 - 13 در نوزادان رسیده و بیشتر از ۱۰ در نوزادان نارس برسد و یا در خانواده فرزند دیگری قبلاً به علت زردی بستری شده باشد این نوزاد نیاز به بررسی بیشتر و مراجعه به پزشک و احیاناً بستری دارد. 

معمولاً زردی در نوزادان رسیده قبل از ۱۰ روز و در نوزادان نارس قبل از 21 روز از بین می‌رود. در صورت پایدار بودن زردی بعد از هفته  3 - 2 زندگی، بایستی نوزاد توسط پزشک معاینه شود. بیلی روبین که عامل زردی نوزاد است در حد کم نه تنها مضر نیست بلکه تا حدودی مفید نیز می‌باشد. ولی اگر از حد معمول بگذرد بخصوص در زردی شدید بیلی روبین وارد سیستم عصبی از جمله مغز شده و عوارض جبران ناپذیری از جمله اختلالات بینایی ، شنوایی ، حرکتی و دندانی ایجاد می‌نماید. بنابراین تمام نوزادان می‌بایست روز سوم تا پنجم تولد توسط پزشک از نظر زردی و مسائل دیگر معاینه شوند تا در صورت بالا بودن غیر طبیعی زردی جهت جلوگیری از عوارض ذکر شده درمان هر چه سریعتر شروع شود. 

 نوزادانی که بیشتر در معرض افزایش زردی می‌باشند:

الف - اگر مادر گروه خون O داشته باشد ولی نوزاد گروه خون A یا B داشته باشد.

ب - اگر مادر Rh منفی و نوزاد Rh مثبت داشته باشد. بخصوص اگر مادر آمپول روگام حین حاملگی و بعد از زایمان دریافت نکرده باشد و به ویژه در زایمان‌های دوم به بعد.

ج - سابقه زردی در فرزندان قبلی

د - عدم دریافت کافی شیر مادر در روزهای اول زندگی

ه - نوزادان نارس (سن حاملگی کمتر از ۳۷ هفته) و  نوزادان با وزن تولد کمتر از ۲۵۰۰ گرم

ز - نوزادان متولد شده از مادران مبتلا به دیابت

ح - نوزاد مبتلا به فاوویسم درمان زردی در نوزادان اگر چه زردی یکی از شایعترین بیماریهای دوران نوزادی بوده و گاه عوارض خیلی بدی بر جای می‌گذارد در عین حال درمان نسبتاً آسان و موثر دارد.

زردی را می‌توان توسط لامپ‌های مخصوص با طیف نوری خاص و با ارتفاع مشخص از نوزاد و در مدت زمان مناسب درمان کرد. لامپهای مهتابی معمولی که در منزل استفاده می‌شود برای این کار مناسب نیستند و گاه خطراتی را به دنبال دارند. هنگامی که نوزاد زیر لامپ مخصوص زردی گذاشته می‌شود می‌بایست لخت بوده و فقط چشمها و قسمت تناسلی پوشیده باشد (چشم بند و پوشک داشته باشد) می‌بایست دقت کرد که چشم بند روی بینی نوزاد را نپوشاند و مشکل تنفسی برای او ایجاد نکند. فاصله نوزاد تا لامپ ۴۰ - ۲۰ سانتی متر باشد و می‌بایست در مدتی که زیر لامپ قرار دارد بسته به نیاز نوزاد که حدوداً هر ۳ - ۲ ساعت می‌باشد مادر ، نوزاد را از زیر لامپ خارج کرده و به او شیر بدهد و مجدداً با بستن چشمها او را به زیر لامپ برگرداند. بسته به شدت زردی میزان بیلی روبین نوزاد توسط آزمایش خون هر ۴ - ۱۲ساعت باید چک شود.

معمولاً وقتی عدد بیلی روبین به کمتر از ۱۲ برسد نور درمانی (فوتوتراپی) قطع می‌شود. گاهی بیلی روبین به حدی بالاست که برای نوزاد بسیار خطرناک بوده و می‌بایست سریعاً پایین آورده شود که می تواند علت بالا بودن زردی تاخیر والدین در مراجعه به پزشک و یا بیماری نوزاد باشد در این موارد می‌بایست خون نوزاد سریعاً تعویض شود.

تعویض خون نسبت به نور درمانی عوارض بسیار بیشتری دارد لذا می‌بایست والدین با مراجعه به موقع به پزشک و انجام توصیه‌های او از رسیدن به مرحله‌ی تعویض خون پیشگیری کنند ولی در صورتی که پزشک تعویض خون را صلاح بداند مطمئن باشید عوارض زردی بالا بسیار بیشتر از عوارض تعویض خون می‌باشد.

آیا زردی نوزاد را در خانه می‌توان درمان کرد ؟

اگر عدد زردی خیلی بالا نباشد و نوزاد چند روزه سالم باشد والدین می‌توانند درمان را در خانه زیر دستگاه فوتوتراپی انجام دهند. تاکید می‌کنم دستگاه فوتوتراپی ، نه هر لامپی.

دستگاه فوتوتراپی لامپ مخصوص و ویژگی‌های مخصوصی دارد که باید آن را از مکان‌های معتبر و مطمئن تهیه کرد. این دستگاه‌ها باید استاندارد بوده و لامپ‌های آن به موقع تعویض شود. کارکرد بیش از ۲ هزار ساعت این لامپ‌ها در کاهش زردی نقش نخواهد داشت.

توجه به فاصله این لامپ‌ها از بدن نوزاد و اینکه لامپ محافظ داشته باشد ضروری است تا در صورتی که شکسته شد، پوست نوزاد را دچار سوختگی یا دیگر عوارض نکند. در این شرایط به توصیه پزشک آزمایش خون نوزاد در فواصل مختلف تکرار می‌شود تا میزان زردی تعیین شود. اگر حال نوزاد مناسب نباشد یا عدد زردی بالا باشد بهتر است درمان در بیمارستان انجام پذیرد.

درمان‌های سنتی زردی نوزاد بهتر است

درمان‌های سنتی همیشه از زمان‌های قدیم مورد توجه مردم کشورمان بوده است. شیر خشت یکی از همان موادی است که حرف‌های ضد و نقیضی درباره استفاده و عدم استفاده آن در درمان زردی می‌شنویم. شیر خشت نوعی ماده گیاهی است که در قدیم برای درمان زردی مورد استفاده قرار می‌گرفت. ولی در حال حاضر بسیاری از پزشکان اعتقادی به استفاده از شیرخشت و داروهایی نظیر آن ندارند.

ولی تحقیقات نشان داده که مصرف قطره خوراکی شیرخشت همراه نور درمانی تاثیر بسیار زیادی در بهبود نوزادان مبتلا به زردی دارد. به طوری که سرعت بهبودی را به نحو چشمگیری افزایش می‌دهد. این ماده با داشتن قندهایی چون مانیتول یکی از درمان‌های مهم برای زردی به شمار می‌رود که چنانچه به روش بهداشتی مورد استفاده قرار گیرد، بسیار موثر خواهد بود و امروز جنبه درمانی آن هم به صورت علمی به اثبات رسیده است. از عوارض درمان نشدن زردی می‌توان به فلج مغزی ، عقب ماندگی ذهنی ، حملات صرعی ، اشکال در تعادل حرکتی ، ناهنجاری‌های دندانی و ناشنوایی اشاره کرد که دیگر قابل درمان نیستند. 

علاوه بر شیر خشت ، روش‌های سنتی دیگری هم وجود دارد که به تجربه و از لحاظ علمی به اثبات رسیده اند. آرد جو از جمله موادی است که می‌تواند در درمان زردی موثر واقع شود ، به این صورت که آرد جوی نرم و الک شده را روی بدن نوزاد به جز روی صورت و دور ناف می‌پاشند. این روش همراه نور درمانی تأثیر و سرعت درمانی بیشتری خواهد داشت. شستن بدن نوزاد با عرق کاسنی همراه با آب ولرم نیز در درمان زردی موثر است. 

همچنین می‌توانید ترنجبین و آب را مخلوط کرده و پارچه‌ای را در آب خیس کرده و به پشت گوش و پیشانی نوزاد بمالید. راهکار دیگر حجامت است ، به طوری که در پشت گوش نوزاد خراش کوچکی ایجاد می‌کنید تا چند قطره خون از آن جاری شود. این کار باید تحت نظر متخصص آن انجام شود. این درمان‌های جایگزینی ساده در کنار درمان‌های طبی می‌توانند در درمان زردی نوزادان موثر باشند، البته به شرطی که به صورت کاملا بهداشتی انجام گیرند.

در صورتی که زردی درمان نشود چه عوارضی خواهد داشت؟

اگر شدت زردی بالا باشد و عدد آن به سرعت افزایش یابد و والدین نوزاد را سریع به پزشک ارجاع ندهند ممکن است زردی سبب بروز مشکلات مغزی در نوزاد شود. زردی می‌تواند در برخی مناطق مغز نفوذ کرده و انواع مشکلات مغزی ، فلج مغزی یا دیگر مشکلات را پیش آورد. زردی در عین حال که مشکل شایعی است و برای تعداد زیادی از نوزادان رخ می‌دهد و اگر به موقع درمان شود مشکلی ایجاد نمی‌کند ، چنانچه به موقع درمان نشود ، می‌تواند در درصد پایینی مشکل‌ساز شود.

علت زردی نوزاد در بدو تولد

تولد نوزاد دغدغه‌های خاص خودش را هم دارد ، به خصوص وقتی والدین تولد اولین فرزندشان را تجربه کنند. آنها از هر چیزی می‌ترسند و همه چیز آنها را نگران می‌کند. یکی از مواردی که روزهای اول تمام فکر و ذکر مادر و پدر را به خود مشغول می‌کند، زردی نوزاد است.

کاشت مو

زردی نوزاد به دلیل تجمع بیلی روبین در خون بروز می‌کند. زردی یک بیماری نیست بلکه نشانه‌ای از یک بیماری جدی است. علائم و نشانه‌های زردی می‌تواند در نور آفتاب بررسی شود چون مشاهده نشانه‌های از رنگ زرد در پوست زیر نور مصنوعی سخت است.

 زمانی که کبد قادر به خارج کردن بیلی روبین اضافه از خون نمی‌شود علائم زردی خود را نشان می‌دهد. علائم زردی در افرادی که دچار شرایط پزشکی مانند سنگ کیسه صفرا یا التهاب مجرای صفرآوری هستند، هم دیده می‌شود. در اصل زردی در تمام سنین به ویژه در نوزادان و در هر دو جنس تاثیرگذار است.      

زردی از سر شروع می شود.

همینطور که سطح بیلی روبین نوزاد افزایش پیدا می‌کند ، زردی نوزاد از سر به سمت شانه‌های ، تنه و در نهایت پاها ادامه پیدا می‌کند. اگر سطح بیلی روبین بسیار بالا باشد زردی در زیر زانو و حتی کف دست ها هم ظاهر می‌شود. یکی از راه‌های آسان برای بررسی زردی در نوزاد این است که با انگشت فشاری را به پوست کودک وارد کنید و ببینید که به طور موقت فشار خون از آن خارج می‌شود . در این حالت پوست طبیعی سفید خواهد شد اما گر کودک زردی داشته باشد، پوست زرد خواهد بود.

منابع: نی نی بان / نمناک