اسهال در کودکان زیر 5 سال: روش‌های خانگی و درمان بدون عوارض
اسهال در کودکان به عنوان یکی از رایج‌ترین مشکلات گوارشی که هر پدر و مادری حداقل یک مرتبه با آن مواجه شده‌اند. این وضعیت می‌تواند ناشی از عوامل متعددی نظیر عفونت‌های باکتریایی، ویروسی یا حتی حساسیت‌های غذایی باشد. در صورتی که درمان به موقع اسهال در کودک انجام نگیرد، می‌تواند منجر به کم‌آبی بدن، بی‌حالی و بی‌قراری شود. در این راستا، شناسایی علت‌ها، علائم هشداردهنده در کنار درمان‌های نتیجه بخش، می‌تواند از بروز عوارض جانبی جلوگیری شود.
در این مقاله از دکتر لوکس، به طور جامع و علمی، روش‌های مختلف درمان اسهال در کودکان را بررسی خواهیم نمود. از مراقبت‌های خانگی ساده گرفته تا زمان مناسب جهت مراجعه به پزشک متخصص، این مقاله به شما کمک خواهد کرد تا با آگاهی کامل، به فرزندتان کمک نمایید.
اسهال در کودکان چیست؟
اسهال در کودکان یکی از رایج‌ترین اختلالات گوارشی است که بیشتر در اثر وجود عفونت‌های باکتریایی، ویروسی و یا گاهی حساسیت‌های غذایی بروز می‌نماید. در صورتی که کودک در طول یک روز بیش از سه بار مدفوع شل یا آبکی داشته باشد، می‌توان گفت به اسهال مبتلا شده است. هر چند در اغلب موارد، اسهال خفیف و قابل کنترل می‌باشد، اما در نوزادان و کودکان زیر 5 سال ممکن است سریعا منجر به کم‌آبی بدن گردد؛ شرایطی که اگر به‌موقع درمانی برای آن انجام نگیرد، می‌تواند عوارض جدی جهت سلامت کودک به دنبال داشته باشد.
علت‌های شایع اسهال در کودکان
به منظور درمان موثر اسهال در کودک، شناخت علت اصلی آن ضروری خواهد بود. در ادامه مهم‌ترین دلایل این مشکل رایج گوارشی را بررسی می‌کنیم:
- عفونت‌های ویروسی
ویروس‌هایی مانند روتاویروس و آدنوویروس از شایع‌ترین عوامل ایجاد اسهال هستند، به‌ویژه در فصل‌های سرد سال مثل پاییز و زمستان.
- عفونت‌های باکتریایی
باکتری‌هایی مثل اشرشیا کلی (E. coli)، سالمونلا و شیگلا در اغلب موارد از طریق آب یا غذای آلوده وارد بدن کودک می‌شوند و دستگاه گوارش کودک را دچار اختلال می‌نمایند.
- حساسیت غذایی یا عدم تحمل مواد خاص
عدم تحمل لاکتوز یا حساسیت به پروتئین شیر گاو از علل چشمگیر بروز اسهال مزمن در برخی کودکان است.
- مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها
مصرف برخی داروها، به‌ویژه آنتی‌بیوتیک‌ها، با بر هم زدن تعادل باکتری‌های مفید روده می‌توانند منجر به بروز اسهال موقت شوند.
- بیماری‌های زمینه‌ای گوارشی
شرایطی نظیر سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) یا سلیاک ممکن است با اسهال مزمن یا متناوب در کودکان همراه باشند.
نشانه‌های خطرناک اسهال در کودکان
در حالی که بسیاری از موارد اسهال در کودکان به طور معمول بدون نیاز به اقدام یا درمان خاصی بهبود می‌یابند، برخی علائم می‌توانند حاکی از مشکلات جدی‌تری باشند:
- تب بالا
تب شدید بالا 38.5 در کنار اسهال می‌تواند نشانه‌ای از عفونت باکتریایی یا ویروسی باشد که نیاز به درمان تخصصی خواهد داشت.
- وجود خون در مدفوع
در صورتی که در مدفوع کودک خون مشاهده کردید، این امر می‌تواند نشانه‌ای از عفونت شدید، زخم روده یا سایر اختلالات گوارشی باشد که میبایست فوراً بررسی گردد.
- اسهال مداوم بیش از 3 روز
اسهال مزمن که بیشتر از 3 روز طول بکشد، می‌تواند علامت یک مشکل جدی‌تر نظیر بیماری التهابی روده یا عفونت‌های پیچیده‌تر باشد.
- بی‌حالی و خواب‌آلودگی زیاد
در صورتی که کودک شما بی‌حال، بی‌روح و بیش از حد خواب‌آلود است، این می‌تواند نشان‌دهنده کم‌آبی شدید یا سایر مشکلات جسمی باشد که میبایست فورا درمان شود.
- کاهش ادرار یا خشکی دهان
خشکی دهان، کاهش میزان حجم ادرار و عدم تولید اشک در زمان گریه، از علائم اصلی کم‌آبی بدن بشمار می‌رود که نیاز به درمان سریع خواهد داشت.
درمان خانگی اسهال در کودکان
در بسیاری از موارد خفیف، اسهال در کودکان را می‌توان با مراقبت‌های ساده و خانگی کنترل کرد. هدف اصلی در این مرحله، پیشگیری از کم‌آبی و کمک به بهبود عملکرد دستگاه گوارش است.
تامین آب و املاح از دست‌رفته
اولین و مهم‌ترین اقدام، جبران مایعات و الکترولیت‌هایی است که کودک از دست داده است:
- مایعات خانگی مفید مانند آب برنج، دوغ رقیق و کم‌نمک، سوپ ساده یا آب نارگیل طبیعی نیز می‌توانند مؤثر باشند.
- محلول ORS (او.آر.اس) ترکیب متعادلی از نمک، آب و قند است که به‌راحتی جذب بدن شده و از کم‌آبی جلوگیری می‌نماید.
این مقاله را از دست ندهید: شربت پلارژین کیدز بهترین داروی گیاهی درمان سرماخوردگی کودکان
تغذیه با غذاهای سبک و مناسب
در دوران اسهال، دستگاه گوارش حساس‌تر می‌شود؛ بنابراین باید از غذاهای ملایم استفاده کرد:
سیب پخته یا رنده‌شده، موز رسیده، برنج سفید، پوره سیب‌زمینی و نان تست ساده
پرهیز از غذاها و نوشیدنی‌های تحریک کننده
برخی خوراکی‌ها ممکن است اسهال را تشدید نمایند و میبایست در این دوره از رژیم غذایی کودک حذف شوند:
- شیر گاو و لبنیات سنگین (به‌جز ماست ساده)
- آبمیوه‌های صنعتی، نوشیدنی‌های شیرین و نوشابه
- شیرینی‌جات، تنقلات پرچرب، غذاهای سرخ‌کرده یا فرآوری‌شده
بهترین غذاها برای کودک مبتلا به اسهال
در طول دوره ابتلا به اسهال، سیستم گوارش کودک حساس‌تر خواهد بود. لیست غذاهای مناسب در جدول زیر آمده است:
گروه غذایی | نمونه غذا |
|---|---|
کربوهیدرات | برنج، نان خشک، ماکارونی ساده |
میوه‌ها | موز، گلابی نرم، سیب پخته |
مایعات | آب، آب برنج، سوپ صاف شده |
پروتئین | مرغ آب‌پز، تخم‌مرغ نیم‌پز |
داروها و مکمل‌های مفید در اسهال کودکان
- پروبیوتیک‌ها
به بازسازی باکتری‌های مفید روده کمک نمو‌ده و روند بهبود این عارضه را تا حد زیادی تسریع می‌کنند.
- داروهای ضداسهال
استفاده از این داروها در کودکان زیر 12 سال در اغلب موارد توصیه نمی‌شود و تنها در شرایط خاص با نظر پزشک قابل استفاده است.
- زینک (روی)
طبق توصیه سازمان جهانی بهداشت، مصرف روزانه زینک به مدت 10 تا 14 روز منجر به کاهش شدت و مدت اسهال در کودکان می‌گردد.
چه زمانی اسهال در کودکان نیاز به مراجعه به پزشک دارد؟
در اکثر موارد اسهال در کودکان با کمک مراقبت‌های ساده‌ی خانگی قابل بهبود هستند، اما گاهی نشانه‌هایی ظاهر می‌شوند که نیاز به بررسی فوری پزشکی خواهند داشت. شناخت این علائم می‌تواند به والدین کمک نماید تا از بروز عوارض جدی جلوگیری شود. علائمی که باید جدی گرفته شوند در ادامه آمده است:
- وجود خون یا مخاط در مدفوع
- تداوم اسهال بیش از 24 تا 48 ساعت بدون بهبودی
- استفراغ‌های مکرر که مانع از خوردن مایعات یا غذا می‌شوند
- عدم افزایش یا کاهش وزن محسوس در نوزادان و کودکان کم‌سن
- تب بالای 38.5 درجه سانتی‌گراد به‌ویژه در صورتی که با لرز یا بی‌حالی همراه باشد
- علائم کم‌آبی بدن مانند کاهش ادرار، خشکی دهان، گریه بدون اشک، خواب‌آلودگی یا بی‌قراری شدید
چگونه از اسهال در کودکان پیشگیری کنیم؟
وقتی صحبت از سلامت کودکان در میان است. به منظور جلوگیری از ابتلای کودک به اسهال، رعایت چند نکته ساده اما بسیار به جا می‌تواند نقش چشمگیری داشته باشد:
- شستن دست‌ها
اصلی‌ترین راه پیشگیری از انتقال ویروس‌ها و باکتری‌ها شستوشوی منظم دست‌هاست. آموزش شستن درست دست‌ها با آب و صابون، به ویژه پیش از صرف وعده غذا و پس از استفاده از سرویس بهداشتی، از مهم‌ترین و ساده‌ترین اقدامات جهت محافظت از سلامت کودک است.
- استفاده از آب سالم
یکی از علل اساسی در بروز اسهال در کودکان، مصرف آب آلوده است. در نهایت، اطمینان از سلامت آب مصرفی خانواده، به‌ویژه برای کودکان، اهمیت زیادی دارد.
- واکسن روتاویروس
روتاویروس یکی از شایع‌ترین عوامل ویروسی اسهال در کودکان زیر پنج سال محسوب می‌شود. خوشبختانه در بسیاری از کشورها، واکسن روتاویروس بخشی از برنامه واکسیناسیون نوزادان است. در واقع، تزریق این واکسن می‌تواند تا حد زیادی از بروز اسهال شدید و بستری شدن کودک در بیمارستان جلوگیری نماید.
تغذیه نامناسب کودک در دوره اسهال
بعد از پشت سر گذاشتن دوره اسهال در کودکان، از آن‌جا که سیستم گوارش کودک همچنان ضعیف و حساس است؛ باید تغذیه به‌صورت مرحله‌ای و با احتیاط کامل انجام گیرد تا هم مواد مغذی لازم به بدن برسد و هم فشار اضافه‌ای از معده برداشته شود. در ادامه غذاهایی که نباید مصرف شوند، آمده است:
- غذاهای چرب و سرخ‌کرده
- محصولات لبنی (به‌جز ماست)
- شیرینی، نوشابه، چیپس و تنقلات صنعتی
سخن پایانی
همانطور که در این مقاله گفته شد، اسهال در کودکان زیر 5 سال یکی از متداول‌ترین مشکلات گوارشی در دوران کودکی محسوب می‌شود که در صورتی که به‌موقع کنترل و مدیریت نشود، منجر به کم‌آبی شدید بدن کودک و همچنین بروز عوارض جبران‌ناپذیر می‌گردد. آنچه در درمان این عارضه حائز اهمیت است، پیشگیری سریع و موثر از دهیدراته شدن بدن کودک است. در این راستا، والدین میبابست در مراحل ابتدایی بروز اسهال، اقدام به جبران آب و الکترولیت‌های از دست رفته نمایند.
درمان خانگی اسهال کودکان در بیشتر موارد با کمک یک رعایت رژیم غذایی متعادل، محلول‌های خوراکی (ORS) و همچنین پرهیز از مصرف خوراکی‌های محرک امکان‌پذیر است. با این وجود، در صورتی که علائم و نشانه‌های ناشی از این بیماری شدید شوند یا بیش از دو روز ادامه دار باشد، مراجعه به پزشک کودکان ضروری خواهد بود. همچنین اسکین هیر نیل ساندروس را نیز ببینید.
سوالات متداول درباره درمان اسهال در کودکان
آیا می‌توان به کودک هنگام اسهال شیر داد؟
بله، به‌ویژه نوزادان شیرخوار میبایست به شیردهی ادامه دهند.
آیا داروهای ضداسهال برای کودکان بی‌خطرند؟
خیر، این داروها به طور معمول برای بزرگسالان هستند و باید با مشورت پزشک مصرف شوند.
چقدر طول می‌کشد تا اسهال کودک خوب شود؟
در اغلب موارد 3 تا 5 روز طول می‌کشد، ولی در صورتی که بیشتر از این زمان طول کشید، نیاز به بررسی پزشکی دارد.
دیدگاه شما