ناباروری و علل آن در مردان و زنان

ناباروری و علل آن در مردان و زنان

ناباروَری ، عقیم بودن را گویند که در بیشتر جانداران از جمله گیاهان و حیوانات پیش می‌ آید. در پزشکی هرگاه زن و شوهری در سن باروری ۱۲ ماه پس از ازدواج علی رغم انجام فعالیت جنسی طبیعی و بدون استفاده از روش‌های پیشگیری ، بچه‌دار نشوند یکی از زوجین دچار ناباروری است.

ناباروری در انسان می‌تواند منشأ پدری مانند واریکوسل و آزواسپرمی داشته باشد یا منشأ مادری مانند سندرم ترنر، آژنزی تخمدان، سندرم آشرمن. البته باید توجه داشت که ناباروری به معنی عدم تولید گامت نیست بلکه عدم توان تولد نوزاد زنده را گویند مثلاً در مردان بیماری کم‌نطفگی می‌تواند علت باشد، یا پس از انجام وازکتومی فرد بالقوه اسپرم تولید می‌کند ولی در عمل نمی‌تواند بچه دار شود.

مشابه این حالت در زنان نداشتن مادرزادی رحم و نیز پس از انجام عمل قطع لوله‌های فالوپ است . بسیاری از زوج‌های مراجعه کننده به مراکز درمانی وقتی خود را نابارور می خوانند از تعریف دقیق ناباروری مطلع نیستند . پروسه باروری فرایندی است که به احتمالات زیادی متکی است و شما با عدم موفقیت برای باروری در چند ماه اول روابط جنسی نمی‌توانید خود را ناتوان در باروری بدانید. علاوه بر این عوامل مختلفی بر باروری موثر اند که ممکن است شما با رعایت نکردن آن‌ها تصور ناباروری داشته باشید.

احتمال باروری در شرایطی تعریف می‌شود که فرد کاملاً سالم باشد و تعادل هورمونی در بدن او کاملاً نرمال باشد. همچنین مرد بایستی از سلامت کامل برخوردار بوده و مشکلات حرکتی و یا ساختاری در اسپرم مرد وجود نداشته باشد. همچنین بایستی رابطه جنسی در زمان تخمک‌گذاری انجام شده باشد و فاصله زیاد رابطه با زمان تخمک‌گذاری احتمال باروری را به شدت کاهش می‌دهد.

بر پایه پژوهش‌ها در ایران ۲۰ درصد زوج‌ها در طول زندگی خود ناباروری را تجربه می‌کنند. بر اساس این آمار نقش و علل مردانه بیش از ۶۰ درصد موارد را شامل می‌شود که این میزان از آمار جهانی بالاتر است. اغلب نگرانی زوجهای جوان در ماههای اول پس از ازدواج ، مشکل حامله شدن همسر است. این موضوع در شهرستانها واماکنی که از نظر بافت فرهنگی و اجتماعی ، سنتها و باورهای غلط هنوز در قشرهای پایین و متوسط نفوذ دارند، مشکلات نازایی دو چندان می شود و افراد خانواده عروس و داماد و بستگان و حتی همسایه ها ، همگی از تازه عروس جویای وضع بارداری او هستند و به طور خواسته و ناخواسته آنها را در یک فشار روحی و جسمی شدید قرار می دهند.

نازایی تنها یک مشکل زنانه نیست بلکه فاکتورهای مردانه نیز در این امر دخالت دارند. حدود 40 درصد از علتهای نازایی مردها هستند. در نتیجه به تفکیک علل نازایی و ناباروری در مرد و زن اشاره می کنیم.  

علل ناباروری

علل ناباروری بسیار متفاوت است و از علل عفونی مانند سل دستگاه تناسلی تا علل مادرزادی ، داروها، ضربه و مشکلات غددی محتمل است.   بعضی از دلایل ناباروری در مردان عبارتند از: بیماری‌های دوران کودکی مثل جراحی‌هایی که اطراف بیضه انجام می‌شود، بالا بودن بیضه و بیماری واریکوسل ( به عنوان شایع‌ترین عامل ناباروری که قابل درمان است ) اختلالات هورمونی به صورت اختلال در هورمون‌های هیپوفیز یا هورمون‌های جنسی رشد نامناسب بیضه‌ها، اختلالات ژنتیک مثل کوچک بودن بیضه برخی عفونت‌های مزمن که در عملکرد بیضه اختلال ایجاد می‌کند مثلاً « سل » که لوله‌های انتقال دهنده اسپرم را از بین می‌برد، برخی داروها، برخی عفونت‌های دستگاه تناسلی مثل سوزاک به شرطی که موجب تنگی مجرا شود و مانع خروج شود و بیماری‌های تب‌دار طولانی مدت که بر نطفه‌سازی تأثیر می‌گذارد. علت آن است که اسپرم در بیضه در درجه حرارتی پایین‌تر از درجه حرارت بدن فعالیت پیدا کند و این حرارت بالا و طولانی مدت باعث از بین رفتن اسپرم‌ها شود. پرکاری و کم‌کاری تیروئید هر دو از علل ناباروری به‌شمار می‌آیند ، تا جایی که بهتر است در صورت مشاهده ناباروری ابتدا مشکلات تیروئید در فرد مورد بررسی قرار بگیرد. بنابراین براساس توصیه پزشکان بررسی علل اختلالات این غده در ابتدای درمان ناباروری ضروری و با اهمیت است از جمله علت‌هایی که باعث ناباروری در زنان می‌شود می‌توان به این موارد اشاره کرد؛ آندومتریوز، عدم تخمک گذاری ، تخمک‌های ضعیف ، سندروم تخمدان پلی کیستیک ، انسداد لوله‌های رحمی (فالوپ) ، حساسیت به اسپرم ، مشکلات بارداری غیرقابل توجیه و مشکلات بارداری مرکب که برای هر یک از این عوامل راه‌حل‌هایی وجود دارد. سن، شغل، اعتیاد و نوع آن، سابقه بیماری و سابقه فامیلی، نکاتی هستند که در بررسی ناباروری مردان اهمیت دارند.

عوامل بروز ناباروری مردانه

1. دیابت
2. سابقه ضربه به بیضه ها یا چرخش بیضه ها،
3. سابقه بلوغ زودرس یا دیررس
4. داروهای مورد استفاده در دوران زخمها یا پسویازیس
5. ترمیم فتق
6. مصرف الکل به مقدار زیاد
7. بیضه نزول نکرده
8. مصرف دخانیات
9. تماس ناحیه های تناسلی با دماهای بالا
10. تماس با مواد سمی در حین کار نظیر مس ، کادمیوم و جیوه، اکسید اتیلن، کلرید وینیل، مواد رادیو اکتیو و اشعه
11. سابقه مصرف دی استیل بسترول توسط مادر در حین بارداری و سابقه ابتلا به اوریون حین بلوغ
12. وجود سابقه عفونت پروستات یا ناحیه تناسلی

  راههای تشخیص ناباروری در مردان

علاوه بر دریافت اطلاعات کامل وضعیت فرد باید معاینات خاصی روی بیمار انجام شود ؛ سپس یک سری آزمایشهای تخصصی صورت گیرد که عبارتند از: آزمایش منی چند گانه: حداقل دو نمونه در دو نوبت مختلف زمانی مختلف باید گرفته شود از لحاظ فاکتورهای گوناگون مورد بررسی قرار گیرد که این نوع فاکتورها شامل حجم منی، قوام، تعداد اسپرمها و شکل و حرکت آنها می باشد .

سونوگرافی: جهت تعیین واریکوسل و سایر عوارض ساختمانی بیضه.

سایر آزمایش ها: از این آزمایشات جهت تعیین علت اختلالات اسپرمها یا بیماریهای سیستم تناسلی مردانه استفاده می شود.  

درمان ناباروری مردان

لاپاروسکوپی:

لاپاروسکوپی یک روش موثر و بدون خطر در درمان یک نوع اختلال ناباروری در بالغین است. کریپتورکیدسیم شایع ترین ناهنجاری دستگاه تناسلی می باشد که در بدو تولد در نوزادان مذکر قابل تشخیص است.تشخیصکریپتورکیدسیم، از طریق مشاهده میسر است. 

دلایل نازایی زنان

تخمدان پلی کیستیک :

شرایطی را فراهم می کند که فولیکولهای کوچک موجود در تخمدانها نمی توانند به فولیکولهای بالغ تبدیل شوندوبا عدم تعادل هورمونی و الگوهای غیر قابل پیشگویی تخمک گذاری مشخص می شود. پریود های نامنظم ، رشد موهای زائد و آکنه و چاقی.

  مشکلات تخمک گذاری :

به شرایطی ( معمولا هورمونال ) اطلاق می شود که مانع از آزاد شدن تخمک بالغ توسط تخمدانهای زنان می شود. فقدان یا وجود عادات ماهیانه نامنظم و خونریزی های ماهیانه کم یا زیاد.

 آندومتریوزیز : به شرایطی اطلاق می شود که در آن بافت پوشاننده مخاط رحم (بافت اندومتریال) در بیرون از حفره رحمی و معمولا در حفره شکمی لگنی رشد می کند.بعضی زنان بدون علامتنددر حالی که دیگران دچار درد موقع عادت ماهیانه یا درد حین نزدیکی یا دردهای مبهم لگنی هستند.

لوله های رحمی مسدود شده : لوله های رحمی آسیب دیده یا مسدود شده ، از رسیدن اسپرم به تخمک ویا از رسیدن تخمک بارور شده به داخل حفره رحمی جلوگیری می کنند. علل مهم انسداد لوله های رحمی شامل بیماری های التهابی لگن ،بیماری های انتقال یابنده از طریق روابط جنسی نظیر کلامیدیا و اعمال جراحی عقیم کننده قبلی می باشند.  

روشهای درمان نازایی در زنان

1. مشکل انسداد لوله های رحمی جراحی برای گشایش لوله ها، یا لقاح مصنوعی آزمایشگاهی (ivf) می باشد.
2. درمان مشکلات تخمک گذاری داروهای باروری و لقاح مصنوعی از راههای درمان است.
3. برای تخمک های ضعیف بارداری به روش لقاح مصنوعی آزمایشگاهی (ivf) با استفاده از تخم یا جنین اهدایی، یا فرزند خواندگی روشی برای درمان به کار می رود.
4. در درمان اندومتریوزیز از داروهای باروری همراه با تلقیح مصنوعی، جراحی برای برداشتن بافت غیرطبیعی یا گشودن لوله، تکنولوژی های نوین در درمان ناباروری استفاده می شود.
5. برای تخمک پلی کیستیک اصلاح روش زندگی (رژیم غذایی و ورزش) یا داروهای باروری و لقاح مصنوعی. راه درمان جدید سندروم تخمدانی پلی کیستیک استفاده از داروی دیابتی موسوم به متفورمین (گلوکوفاژ) است که امکان تخمک گذاری منظم را فراهم می کند. منابع : نمناک / ویکی پدیا