همه چیز درباره‌ی ساختمان غضروف

همه چیز درباره‌ی ساختمان غضروف

غضروف یا کارتیلاژ Cartilage ساختمان قابل ارتجاعی است که عمدتا در انتهای استخوان ها، جایی که مفاصل قرار دارند وجود داشته و وظیفه آن تسهیل حرکت مفصل است. غضروف بافتی زنده و حاوی سلول است و سلول های تشکیل دهنده آن‌را کندروسیت Chondrocyte می‌نامند. این سلول ها بر خلاف بسیاری بافت های دیگر با فاصله نسبتا زیادی از یکدیگر قرار گرفته‌اند و بین آنها را ماده‌ای که عمدتا از پروتئین و نوعی قند تشکیل شده پر کرده است. 

این ماده را ماده بین سلولی می‌گویند. در داخل این بافت بین سلولی رشته های نازکی به نام فیبریل Fibril قرار دارد. کندروسیت ها در حفره‌هایی به نام لاکونا Lacuna قرار گرفته‌اند. بافت غضروف از جهات گفته شده بسیار شبیه بافت استخوان است ولی بر خلاف استخوان املاح کلسیم در ماده بین استخوانی رسوب نمی‌کند و به همین خاطر این بافت بسیار قابل ارتجاع و تغییر شکل پذیر است.

تفاوت دیگر غضروف با استخوان در نحوه تغذیه سلول‌های آن است. غضروف عروق و اعصاب ندارد ولی پوشش بسیار ظریفی به نام پری کندریوم Perichondrium سطح غضروف را می‌پوشاند که رگ خونی دارد. به علت عدم موجود رگ های خونی درون بافت غضروفی روش تغذیه آن با استخوان متفاوت است.

در داخل مفاصلی که غضروف دارند مایعی به‌نام مایع مفصلی یا مایع سینوویال Synovial fluid وجود دارد که سرشار از اکسیژن و مواد غذایی است. اکسیژن و مواد غذایی از راه این مایع سینوویال و همچنین از راه پری کندریوم از طریق پدیده انتشار یا دیفوزیون Diffusion به ماده بین سلولی منشر شده و در دسترس سلول های کندروسیت قرار می‌گیرد. از لحاظ بافت شناسی سه نوع غضروف وجود دارد:

غضروف شفاف یا غضروف هیالن Hyaline Cartilage

در این نوع غضروف فیبریل ها در ماده غضروفی در زیر میکروسکوپ دیده نمی‌شوند و بنابراین ماده بین سلولی غضروف به صورت یک‌دست و شفاف است. غضروفی که در انتهای استخوان ها و در مفاصل بدن قرار دارد از این نوع است. غضروف حنجره و غضروفی که در تیغه وسطی بینی قرار دارد هم از نوع غضروف هیالن یا شفاف است.

غضروف ارتجاعی یا الاستیک Elastic cartilage

در این نوع غضروف فیبریل ها زرد رنگ هستند و این غضروف خاصیت ارتجاعی و کشسانی بیشتری از نوع قبل دارد. غضروف لاله گوش از این نوع است.

غضروف فیبری یا لیفی Fiber cartilage

در این نوع غضروف فیبریل ها سفید رنگ و کلفت‌تر هستند و خاصیت ارتجاعی این نوع غضروف از بقیه غضروف ها بیشتر است. دیسک بین مهره‌ای از این نوع غضروف درست شده است. همانطور که گفته شد غضروفی که سطح استخوان را در ناحیه مفصل می‌پوشاند از نوع غضروف شفاف است. کلفتی این غضروف در مفاصل مختلف متفاوت است و در هر مفصل هم قطر غضروف در قسمت های مختلف تفاوت دارد.

در بچه‌ها غضروف بیشترین کلفتی را دارد. با افزایش سن بتدریج کلفتی غضروف کم می‌شود. بتدریج این غضروف خواص خود را از دست می‌دهد، ریش ریش شده، سطح آن ناصاف شده و کلفتی آن در حدی کم می‌شود که ممکن است قسمتی از سطح مفصلی استخوان بدون لایه غضروفی باقی بماند. این روند را استئوآرتریت یا آرتروز یا ساییدگی مفصلی می‌گویند. در تصاویر رادیولوژی که از مفاصل تهیه می‌شود استخوان‌ها به رنگ سفید دیده می‌شود.

در این تصاویر بین سطح دو استخوانی که در یک مفصل روبروی هم قرار می‌گیرند فاصله ای هست که به آن فاصله مفصلی می‌گویند. این فاصله در واقع غضروف مفصلی است که در عکس رادیولوژی دیده نمی‌شود.

بطور مثال اگر در عکس مفصل مچ پا بین سطح بالایی استخوان تالوس و سطح پایینی استخوان درشت نی سه میلیمتر فاصله باشد حدود نصف آن متعلق به غضروف استخوان تالوس و نصف آن متعلق به غضروف سطح پایینی استخوان درشت نی است. با افزایش سن و کاهش کلفتی غضروف مفصلی، این فاصله مفصلی هم در عکس رادیولوژی کم می‌شود.

درباره بیماری التهاب غضروف چه می‌دانید

التهاب غضروف ممکن است در هر نقطه از بدن رخ دهد هرچند رایج ترین آن در دنده های غضروفی؛ در انتهای استخوان‌ها، و در گوش خارجی و در اثر ضربه و یا پس از آسیب سوختگی بوجود می‌آید. عفونت باکتریایی ممکن است با التهاب همراه باشد. یک اختلال خود ایمنی است که در آن التهاب در قسمت‌های مختلف غضروف در سراسر بدن تاثیر می‌گذارد. گاهی اوقات، غضروف‌های مفصلی، می توانند گیج کننده باشند،

زیرا در بدن، سه نوع غضروف وجود درد:

غضروف های مفصلی یا غضروفی (سطوح مفصل را می پوشانند)،

غضروف های فیبری – غضروفی (منیسک زانو، دیسک ستون فقرات)،

و غضروف های الاستیکی یا ارتجاعی (گوش خارجی).

این غضروف های متفاوت، از طریق تفاوت درخاصیت انعطاف پذیری (الاستیکی)، قدرت و ساختارشان، قابل تشخیص هستند. در بعضی از مفصل ها مثل مفصل زانو، هم غضروف‌های فیبری وجود دارد و هم غضروف های مفصلی که پهلو به پهلو قرار گرفته اند و از لحاظ ساختار و کارایی، کاملا با هم متفاوتند. زمانی که منیسک، آسیب می‌بیند، آن را «پارگی غضروف» یا «پارگی منیسک» می‌نامند. این بحث از بحث مورد نظر ما که در رابطه با مشکلات غضروف‌های مفصلی سطح مفصل است، کاملا مجزاست. غضروف مفصلی یک بافت زنده و پیچیده است که سطح استخوانی مفصل را می‌پوشاند.

کارآیی غضروف مفصلی این است که یک سطح سایشی برای مفصل ایجاد کند تا قادر به تحمل وزن انسان در هنگام انجام حرکاتی باشد که برای فعالیت‌های روزانه و همچنین تمرین‌های ورزش کاران، لازم است. فعالیت‌های روزانه شامل راه رفتن، بالا و پایین رفتن از پله‌ها و فعالیت‌های مربوط به کار می‌شود.

به عبارت دیگر، غضروف مفصلی در حکم یک ضربه گیر بسیار باریک است. از پنج لایه‌ی کاملا مجزا تشکیل شده است که هر یک تفاوت‌های بیوشیمیایی و ساختاری خود را دارند.

غضروف مفصلی چگونه آسیب می‌بیند؟

آسیب‌های غضروف مفصلی در نتیجه‌ی یک تخریب مکانیکی تکان دهنده، یا فساد عضو مکانیکی پیش رونده (سایش و فرسایش) ایجاد می‌شود.

در تخریب مکانیکی، یک ضربه‌ی مستقیم یا هر آسیب دیگری می‌تواند به غضروف مفصلی، آسیب برساند. با توجه به میزان تخریب و موقعیت آسیب دیدگی، گاهی اوقات سلول‌های غضروف مفصلی، امکان توانبخشی را دارند. از آنجا که در غضروف مفصلی، هیچ خونی نیست، قابلیت توانبخشی خود به خود را به سختی دارد.

اگر آسیب به استخوان زیر غضروف نفوذ کند، مقداری خون از طریق همان استخوان زیری به منطقه می‌رسد که احتمال و شانس توانبخشی را بیشتر می‌کند.

گهگاهی، قسمتی از غضروف مفصلی، کاملا از استخوان زیری جدا می شود. این عارضه که به آن، جسم نرم گفته می‌شود، ممکن است به مفصل هم برسد و حرکات معمول مفصل را دچار مشکل کند. فساد عضو مکانیکی (سایش و فرسایش) غضروف مفصلی، زمانی اتفاق می‌افتد که دچار فقدان غضروف مفصلی با کارآیی و ساختار معمول می‌شویم. این فقدان اولیه با نرم شدن غضروف شروع می‌شود و تا مرحله‌ی تجزیه و از بین رفتن، پیش روی می‌کند.

وقتی این از بین رفتن غضروف مفصلی، ادامه پیدا می‌کند، این سایش و فرسایش معمولی فعالیت‌های روزانه از محافظت استخوان زیری، جلوگیری می‌کند، بدین ترتیب این استخوان شروع به شکستن می‌کند واین امر، منجر به تورم مفاصلی می‌گردد.

تورم مفاصلی هم مثل بیماری مفصل فرسایشی، سه مرحله دارد:

از بین رفتن پیش رونده ی غضروف تلاش بدن برای مرمت این غضروف تخریب استخوان زیرین غضروف مفصلی دلیل تورم مفاصلی، به طور کامل مشخص نشده است، اما استفاده ی مدام از مفاصل معمول بدن در طول عمر، خطر ابتلا به این بیماری را افزایش نمی‌دهد. عواملی از قبیل آسیب‌های پیچ خوردگی شدید، آناتومی غیر عادی مفصل، ناپایداری مفصل، قدرت کم ماهیچه و برخی عوامل پزشکی و ژنتیکی در این امر، سهیم می‌باشند.

علایم آسیب غضروف مفصلی چیست؟

در بیشتر موارد، بیمار، تورم زانو دارد، دردی جزیی احساس می کند و استفاده ی مدام از آن نقطه، برایش امکان پذیر نیست. اگر هم مشکل جسم نرم، پیش بیاید، از الفاظی چون گرفتگی و قفل شدگی هم می توان برای شرح این مشکل استفاده نمود. با مشکل فساد عضو مکانیکی (سایش و فرسایش)، بیمار معمولا کمی سفتی، درد وتورم مفاصل را تجربه می‌کند و قادر به انجام کامل حرکات طبیعی بدن هم نخواهد بود.

آسیب غضروف مفصلی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

پزشک معالج، با معاینه ی زانو، بی ثباتی، درد و تورم در این ناحیه، صف بندی غیر عادی استخوان ها یا آسیب منیسکی را در نظر می گیرد و حرکات کامل بدن را تست می‌کند. تشخیص آسیب های غضروف مفصلی، کار بسیار دشواری است و ممکن است آرتروسکوپی یا ارزیابی با MRI2 ، لازم باشد. معمولا عکس برداری با اشعه‌ی ایکس برای تشخیص آسیب غضروف مفصلی، مناسب نیست؛ ولی این کار برای رد سایر بی قاعدگی‌ها و مشکلات، انجام می‌پذیرد.

چه زمانی جراحی، لازم می‌شود؟

وقتی مفصلی آسیب می‌بیند، بدن آنزیم هایی ترشح می‌کند که بعدها، غضروف مفصل از قبل آسیب دیده را از بین می‌برد. آن دسته از آسیب های غضروف که تا استخوان امتداد پیدا نمی‌کنند، معمولا به خودی خود، بهبود پیدا نمی‌کنند. آسیب‌هایی که به استخوان نفوذ پیدا می‌کنند، ممکن است خوب شوند، اما غضروف به کار رفته، از لحاظ ساختاری، دچار مشکل شده و به خوبی غضروف مفصلی اصلی، کارآیی نخواهد داشت.

آسیب‌های کوچک تر از دو سانتی متر، بهترین حالت برای بهبودی را دارند. در مواردی که به جراحی آرتروسکوپی نیاز است، از شیوه های خاصی (سوراخ کردن با مته و Pick Procedure) برای برداشتن غضروف آسیب دیده استفاده‌ی شود و جریان خون را در استخوان زیر غضروف، افزایش می‌دهد. در آسیب‌های کوچک‌تر غضروف مفصلی که بدون علایم هستند، نیازی به جراحی نیست.

برای آسیب‌های بزرگ‌تر هم ممکن است پیوند غضروف از مناطق دیگر مفصل زانو لازم باشد. برای تصمیم گیری در مورد نیاز به جراحی، بهتر است حتما با پزشک خود مشورت کنید.

برای بیمارانی که دچار تورم مفصل هستند، درمان‌های غیرجراحی لازم است که شامل فیزیوتراپی، تغییر شیوه‌ی زندگی (مثل کاهش فعالیت های معمول روزمره)، بستن با آویز، ابزار حفاظتی، داروهای تزریقی و خوراکی ( مثل داروهای ضد التهاب غیر استرویدی و داروهای جلوگیری از آسیب های غضروف) و مدیریت پزشکی لازم است.

روش‌های جراحی برای مواردی که تورم مفصلی بسیار جدی است، کاملا خاص می باشد و علایم بیماری را که کوتاه مدت هم هستند، کاهش می دهد. استخوان برداری از استخوان ران و درشت نی برای برگرداندن تعادل در موارد فرسایش مفصل، ممکن است علایم بیماری را کاهش دهد و به بیمار کمک کند تا به زندگی فعال روزانه ی خود، ادامه دهد و نیاز به پیوند کامل مفصل را به تعویق می‌اندازد.

پیوند کامل مفصل، علایم تورم مفصل پیشرفته را از بین می‌برد، ولی معمولا به تغییر در شیوه‌ی زندگی و سطح فعالیت‌های روزانه‌ی بیمار نیاز دارد......

مراقبت از غضروف‌ها در برابر انواع آسیب‌ها

با مصرف برخی روغن‌ها می‌توانید به تقویت بافت‌ها و عضلات بدنتان کمک کنید و از بروز آسیب به بافت‌های بدنتان جلوگیری کنید سالمندان ،کودان و افراد ورزشکار مهمترین افرادی هستند که باید مراقب غضروف‌های بدنشان باشند. غضروف‌ها عملکرد مهمی در بدن دارند زیرا مانع از اصطکاک بین مفاصل می‌شوند و از سایش استخوان‌ها جلوگیری می‌کنند. پس لازم است از آنها مراقبت شود و ریز مغذی‌های لازم به آنها برسد.

با این که غضروف‌ها قسمت های بسیار مهمی در بدن هستند اما چندان توجهی به سلامت آنها نمی‌شود. کارکرد آنها برقراری ارتباط بین استخوان‌ها و امکان تحرک آنهاست. غضروف‌ها نه مانند استخوان‌ها سفت هستند و نه مانند ماهیچه ها نرم. این بافت‌ها معمولا در معرض آسیب هستند که به خصوص در ورزشکاران، افراد بسیار پرتحرک و سالمندان دیده می‌شود و نکته‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد این است که پس از یک بار آسیب دیدگی بسیار سخت ترمیم می‌شود.

در این صورت زمینه ساز دردهای مزمن مانند آرتریت می‌شود. البته پیچ خوردگی آسیب های معمولی است که به تدریج بهبود می‌یابد. غضروف‌های قوزک پا، زانو، انگشتان، آرنج و شانه ها بیشتر در معرض آسیب هستند. البته سوختگی‌های شدید و تصادف نیز ممکن است به غضروف ها آسیب برساند که با درد بسیاری همراه هستند و مشکلات حرکتی ایجاد می‌‎کنند.

علل بروز مشکلات غضروف‌ها

سالمندی - بیماری های استحاله ای - فعالیت جسمانی بیش از حد – چاقی – استرس - حمل اجسام سنگین

دریافت ناکافی ریز مغذی ها

حفظ سلامت غضروف‌ها به خصوص غضروف‌های زانو بسیار اهمیت دارد زیرا تقریبا وزن همه بدن را تحمل می‌کنند. احساس درد هنگام حرکت دادن دست ها و پاها، محدودیت حرکت، تغییر شکل مفصل، التهاب و قرمزی علائم هشدار دهنده آسیب غضروف ها هستند.

تغذیه و سلامت غضروف ها

رژیم غذایی مناسب می‌تواند از غضروف‌ها محافظت کند و در بازسازی و ترمیم طبیعی این قسمت‌های بدن مؤثر باشد. برای داشتن تغذیه متعادل در این باره حتما ویتامین‌های A، C و D، کلسیم، فسفر، فلوئور، لیزین، منیزیوم و پروتئین‌ها را در برنامه غذایی بگنجانید. همچنین لازم است به میزان کافی آب نوشیده شود تا رطوبت مفاصل و غضروف ها تامین گردد. از جمله ریز مغذی‌های ضروری برای حفظ سلامت غضروف‌ها و جلوگیری از بروز درد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

لیزین

این ترکیب خاصیتی دارد که مانع از خستگی می‌شود و در صورت بروز آسیب روند ترمیم و بهبود را تسریع می‌کند. مقدار توصیه لیزین به ازای هر کیلوگرم 12 میلی‌گرم است. حبوبات، گوشت قرمز، تخم مرغ، ماهی روغن، سویا، پنیر و خشکبار منابع سرشار این ماده هستند.

ویتامین C

این ویتامین قدرت آنتی اکسیدانی قوی دارد و می‌تواند سیستم ایمنی بدن را افزایش داده و از طرفی باعث تولید کلاژن طبیعی می‌شود. ویتامین C علاوه بر بهبود عملکرد رگ‌های خونی و انتقال خون اکسیژن دار خاصیتی دارد که ترمیم بافت های ارتباطی را تسریع می‌کند. از جمله خوراکی‌های سرشار از این ویتامین می‌توان به مرکبات، گوجه فرنگی، آناناس، هلو، کلم، توت فرنگی، کیوی، پیاز، فلفل، کاهو، تربچه و تمشک اشاره کرد. حداقل مقدار توصیه شده برای خانم ها 75 میلی گرم و برای آقایان 90 میلی گرم است.

ویتامین D

قرار گرفتن در معرض نور خورشید بهترین روش برای دریافت ویتامین D است. این ویتامین می‌تواند حرکت مفاصل را بهبود بخشد و از ابتلا به بیماری‌های پوکی استخوان، آرتریت و مشکلات غضروف‌ها پیشگیری کند. البته ویتامین D در بعضی مواد غذایی نیز وجود دارد که مهم ترین آنها عبارتند از: نان و غلات سبوس دار، شیر، ماهی آزاد و شاه ماهی.

کلاژن

این پروتئین بافت‌های غضروفی، تاندون ها و استخوان ها را استحکام می‌بخشد و برای بازسازی غضروف‌های ران ها و زانوها عالی است. تحقیقات ثابت می‌کند که کلاژن ارتباط بین آنها را تسهیل می‌کند. ساده ترین روش استفاده از آن مصرف ژله و ژلاتین است.

البته باید توجه داشت که بدون کالری باشد زیرا شکر ماده‌ای است که خواص کلاژن را کاهش می‌دهد. مقدار مناسب روزانه 10 گرم است. اگر این ماده به طور منظم مصرف شود می‌تواند به طور کامل از علائم آرتروز پیشگیری کند.

ادویه ها و گیاهان ضد التهاب

برای بهبود و ترمیم غضروف‌ها و مفاصل بسیار مهم است که ادویه ها و گیاهان در برنامه غذایی گنجانده شود. از جمله آنها می‌توان به زردچوبه، زنجبیل و بید اشاره کرد. مصرف این خوراکی‌ها همراه با دمنوش ها و غذاها به استحکام دست ها و پاها کمک می‌کند.

اسیدهای چرب امگا 3

برای تقویت مفاصل به خصوص زانوها باید مصرف چربی‌های اشباع محدود شده و پروتئین های کم چرب و اسیدهای چرب امگا 3 جایگزین شود. در واقع این چربی ها التهابات مزمن را کاهش می‌دهند. ماهی تن، ساردین، اسفناج، کلم پیچ و دانه های روغنی جز منابع اسیدهای چرب امگا 3 هستند.