تشخیص شپش و راه خلاصی از شپش

تشخیص شپش و راه خلاصی از شپش

شپش چیست Lice

شپش سر عفونتی انگلی است که توسط انگلی به نام پدیکولوس هومانوس کاپیتیس (PEDICULUS HUMANUS CAPITIS) ایجاد می شود. شپش سر یک بیماری انگلی است که در سراسر دنیا حتى در کشورهاى توسعه یافته نیز به وفور مشاهده می شود. شیوع بیماری به وضعیت اجتماعى و اقتصادى خاصی محدود نشده و در تمام سطوح جامعه یافت می شود. على رغم شیوع بیماری در جامعه آمار دقیقی از میزان آن در کشور وجود ندارد. 

دختران بیش از پسران مبتلا مى شوند و بچه ها در سنین مدرسه بیشتر از بزرگسالان در معرض ابتلا هستند. طول عمر این مزاحم‌هاى کوچک کمتر از ۳۰ روز است. اما هر شپش ماده‌ بین ۵۰ تا ۱۵۰ عدد تخم به جا می‌گذارد که هر کدام از این تخم‌ها در یک کپسول بسیار چسبناک قرار گرفته‌اند. این کپسول از فاصله تقریبا ۵ میلیمتری ریشه مو به مو می‌چسبد و به راحتى جدا نمی‌شود. 

عامل بیماری شپش سر چیست؟

عامل مولد بیمارى یکى از انواع شپش است که به طور اختصاصى موهاى سر را درگیر مى کند. شپش بالغ با حرکت روی سر روزانه ۴ تا ۶ تخم روی موها قرار می دهد که به وسیله یک اتصال محکم به موها متصل مى گردند که به نام رِشک (Nit) نامیده مى شوند که به رنگ سفید و چسبیده به ساقه مو مشاهده مى شود. شپش سر حشره ای بدون بال است که در سر انسان زندگی کرده، از آن تغذیه می کند.

• شپش سر تقریبا هر چهار ساعت از خون تغذیه می کند.
• دارای 6 پا است و طوری طراحی شده اند که قادر به چنگ زدن به مو باشد ولی توانایی پریدن ندارد.
• شکستن هر پا (با شانه زدن ) باعث مرگ شپش خواهد شد. اندازه آن حدود یک تا دو میلی متر است (به عبارتی دیگر ریز اما قابل مشاهده است).

شپش ماده بالغ طی عمر حدودا یک ماهه خود، روزانه ۴ تا ۶ تخم می گذارد. این تخم ها به مو در نزدیکی پوست سر که دما و رطوبت مناسب را داراست می چسبند و پس از ۷ روز ، شپش ها از تخم سر بیرون می آورند و طی ۳ بار پوسته ریزی به شپش بالغ تبدیل می شوند. اولین علائم بالینی در سر، موقعی اتفاق می افتد که شپش شروع به حرکت می کند که معمولاً از حاشیه دو طرف سر شروع می شود و بعد به طرف مرکز سر گسترش می یابد.

در این هنگام بیمار احساس خارش در سر می کند. به تدریج خارش سر افزایش یافته و در سر خراشیدگی با ناخن پیش می آید. گاهی در موارد پیشرفته غدد لنفاوی اطراف سر در ناحیه گردن برجسته می شود. شپش سر انگلی است که روی پوست سر و موی انسان زندگی می کند و از خون و لایه های سطحی پوست تغذیه می نماید. شپش سر با شپش بدن تفاوت دارد و فقط در ناحیه سر دیده می شود.شپش ۲ تا ۴ میلیمتر طول دارد و به ندرت در حین معاینه با چشم دیده می شود . اغلب آنچه که در بیمار مبتلا مشخص است تخم شپش (Nit) می باشد که به شکل بیضی شفاف تا سفید رنگ و حدود ۵/۰ میلیمتر به ریشه مو بطور مایل و در یک سمت مو می چسبد و به راحتی کنده نمی شود.

این تخمها به راحتی با شوره و ذرات پوسته سر و همچنین پوسته های سیلندری دور مو که اغلب رسوب تافت و نرم کننده های مو می باشند اشتباه می شود. تخم شپش به یک سمت مو در نزدیکی ریشه مو بطور مایل می چسبد و جدا کردن آن از موی سر با دست غیر ممکن است.

مراحل زندگی شپش روی سر

بعد از انتقال انگل شپش از انسان آلوده به انسان سالم، انگل بالغ یکی دو ماه زندگی می کند و انگل ماده در هر روز ۴-۶ تخم می گذارد که به ساقه موها می چسبند و شبیه ذرات سفید مانند شوره دیده می شوند. این تخمها به بالغ تبدیل شده و این سیر همچنان ادامه می یابد.  

چگونه به شپش سر مبتلا می شویم؟

ابتلا به شپش سر در تمام جوامع دیده می شود و برای مثال در بچه های مدارس ابتدایی اروپای غربی در هر زمان حدود ۲% ابتلا به شپش سر وجود دارد به عبارتی دیگر ابتلا به شپش سر ارتباطی با وضعیت اقتصادی نداشته، در تمام طبقات اجتماع ممکن است رخ دهد و حتی در مومیایی های مصر باستان هم رشک های مرده دیده شده است. ازدحام جمعیت باعث می شود که شپش بتواند از سری به سری دیگر برود و از آنجایی که تماس نزدیک در بچه ها امری شایع است، شپش سر بیشتر در این گروه سنی اتفاق می افتد، هر چند هر کس در هر شرایط آب و هوایی ممکن است مبتلا شود. تراشیدن موها اگر چه موثر است اما راه حل مناسبی جهت درمان به شمار نیامده و کاملا غیرضروری است. شپش سر به هر حال از سر فرد دیگری به شما یا خانواده شما منتقل شده و شکستن زنجیره انتقال تنها با درمان موثر و بررسی تمامی موارد تماس میسر می شود. 

انتقال چگونه صورت می پذیرد؟

• انتقال از یک فرد به فرد دیگر می تواند از طریق تماس مستقیم یا استفاده از وسائل شخصى دیگران مثل شانه، کلاه، شال، حوله و روسرى صورت گیرد.
• انتقال در افراد خانواده به سرعت و سهولت رخ مى دهد.
• ابتلا قبلی به شپش ایمنی ایجاد نمی کند. بنابراین یک فرد ممکن است بیش از یکبار به بیماری مبتلا گردد.

چگونه به وجود شپش سر مشکوک شویم ؟

بزاق و ترشحات شپش سر محرک بوده و باعث خارش قابل توجه می شود اما تقریبا همه افراد با اطلاع یافتن از وجود شپش سر در نزدیکان خود، ناگهان دچار خارش سر میشوند! بنابراین طبیعی است که صرفا وجود خارش کافی نبوده ، لازم است که معاینه و بررسی دقیق تری انجام شود خیلی از اوقات هم، مدرسه یا همسایگان ممکن است شما را از وجود شپش در دانش آموزان مطلع کنند و لازمست که شما خانواده خود را از این نظر بررسی نمایید. شپش سر اغلب با چسبیدن به قاعده مو خود را از چشمان شما مخفی می کند، ضمن آنکه از نور و گرما هم گریزان بوده ، غالبا دور از تاج سر قرار می گیرد لذا بیشتر مشاهده رشک های چسبیده به سر است که شک به بیماری را بر می انگیزد. 

چگونه مطمئن شویم که رشک را یافته ایم؟ 

آنچه مهم است آن است که رشک را از شوره سر و سایر حالات مشابه افتراق دهیم، شوره سر در واقع پوست مرده است که به راحتی از مو جدا می شود. گاهی اوقات بقایای اسپری های مو هم ممکن است با رشک اشتباه شوند، اما توجه به چند نکته ما در تشخیص رشک کمک می کند: رشک ها همیشه یک شکل و تخم مرغی شکل بوده ، به مو در نزدیکی پوست سر چسبیده اند  و عمدتا در گیجگاهها، بالای گوش ها و پشت گردن دیده میشوند و برای جدا کردن آن ها از مو استفاده از ناخن ها ضروری بوده ، به راحتی جدا نمی شوند. به هر حال برای پیدا کردن تخم شپش می بایست با حوصله تمام از یک گیجگاه به طرف مقابل ، منطقه به منطقه مو را گشت و بهتر است این کار زیر نور مناسب انجام شده و البته استفاده از یک ذره بین هم می تواند کمک کننده باشد. ضمنا این دقت را هم باید معطوف داشت که نزدیکی زیاد سر به فرد مورد معاینه ، می تواند باعث منتقل شدن شپش به سر فرد معاینه کننده شود. 

تشخیص چگونه داده مى شود؟

شک به بیمارى اولین قدم تشخیص شپش سر است. همانطوریکه پیشتر نیز ذکر شد موارد شپش سر در تمام افراد جامعه حتى در افراد با رعایت بهداشت فردى بالا نیز ممکن است دیده شود. خارش سر بخصوص خارش بدون علت در یک کودک در سنین مدرسه باید از این جهت مورد بررسی قرار گیرد. به احتمال کم ممکن است بتوان شپش را از سر جدا کرد و با احتمال بیشتر مى تواند رشک های چسبیده به موی سر را یافت. در افراد بخصوص کودکانى که ضایعات عفونی مثل زرد زخم یا ضایعات شبه اگزمایی در ناحیه سر و پشت گردن به کرات دیده مى شود احتمال وجود شپش را باید مدنظر داشت.

علائم ابتلا چیست؟

وقتی شپش روی سر راه می رود یا از خون فرد تغذیه مى کند علائم اصلى بیمارى یعنى خارش ایجاد می شود. معمولاً خارش در ناحیه پشت سر و اطراف گوش ها بوده و یا در این نقاط از شدت بیشتری برخوردار است. پس از چند روز تا چند هفته خارش تشدید می گردد. مى تواند به همراه عفونت هاى سر، چسبیدن موهای سر به همدیگر و بزرگ شدن غدد لنفاوی پشت گردن باشد. اغلب شپش روی سر به راحتی دیده نمی شود مگر در مواردی که تعدادی زیاد از شپش روى سر وجود داشته باشد. 

چگونه می توان از بروز بیماری پیشگیری کرد؟

با جدا کردن بیماران درمان نشده از افراد سالم و درمان سریع آنها می توان از انتقال بیماری جلوگیری کرد. ( در مکانهایی همچون مدارس و پرورشگاهها و …) با رعایت بهداشت تا حد زیادی می توان مانع ایجاد بیماری شد. زیرا انگل بر اثر مواد شوینده از بین می رود. هر چند تخم انگل خیلی مقاوم است. 

پیشگیرى چگونه انجام مى شود؟

پیشگیرى معمولاً با ارتقا بهداشت کل جامعه است. درمان زودرس موارد با آگاهی دادن به والدین، آموزگاران و افراد دیگر جامعه می تواند با کنترل هرچه سریعتر موارد مبتلا به کاهش ابتلا سایرین کمک کننده باشد. و در آخر لازم به ذکر مجدد است که شپش سر در هر طبقه اجتماعى و اقتصادى مى تواند دیده شود و رعایت دقیق موازین بهداشتی هر چند بسیار مفید و کمک کننده ولی احتمال ابتلا را منتفی نمی سازد.  

عوامل سرایت

شپش سر از طریق انتقال مستقیم از انسان آلوده به انسان سالم ایجاد می شود، خصوصاً از طریق لوازم شخصی آلوده مثل شانه، کلاه، روسری، ملحفه و غیره به سرعت منتقل می شود. این بیماری در سنین مدرسه (۱۸-۷ سالگی) بسیار شایع تر از سنین دیگر است و در هر دو جنس مذکر و مؤنث دیده می شود. هر چند در دختران به علت موهای بلند و پر حجم، بیشتر دیده می شود. این بیماری اگر به مدت طولانی ادامه یابد ، احتمال گسترش آن به قسمت های دیگر بدن وجود دارد.

راه درمان

قبل از این تنها راه نجات از دست شپشها، تراشیدن موها از ته بود. اما امروزه شامپوهاى ضد شپش همه جا در دسترس هستند. فرد شپش‌زده باید یک دوره مشخص از این نوع شامپوها استفاده کند. این شامپو‌ها به علت دارا بودن ترکیبات شیمیایی بخصوص باعث مرگ شپش‌ها می‌شوند و به مرور زمان با حل کردن کپسول تخم‌ها آنها را از مو جدا می‌کنند. شامپو‌هاى ضد شپش از شوینده‌هاى قوى به شمار می‌آیند و تا حدى نیز سمى هستند.

اگر زخم‌هاى سر زیاد باشد، استفاده از این نوع شامپو‌ها می‌تواند تولید عفونت کند. بهتر است قبل از استفاده حتما با پزشک مشورت شود. اولین نکته این است که درمان فرد بیمار در آلودگی به شپش تاثیرگذار نیست. حتی اگر با بهترین روش‌ها نیز درمان شود. چرا که اگر فردی در مجاورت و تماس نزدیک با یک فرد آلوده به شپش قرار داشته باشد، حداکثر تا ۲ هفته بعد مجددا آلوده می‌گردد، پس مهمترین اصل در مبارزه با شپش، انجام درمان دسته‌جمعی و همگانی و رفع آلودگی از کلیه لوازم و وسایل مورد استفاده افراد به طور همزمان است.

مهمترین نکته در مهار شپش دانش‌آموزان هم بازدید روزانه موی سر و در صورت لزوم بازدید لباس و بدن آنها توسط معلمان و مربیان مدارس و ارجاع سریع موارد آلوده به واحدهای بهداشتی درمانی برای درمان فرد آلوده به همراه خانواده و اطرافیان وی است. پس از درمان ضدشپش، احتمال انتقال آلودگی از بین می‌رود و دانش‌آموز می‌تواند به مدرسه بازگردد. در اوایل، که بیماری هنوز گسترش نیافته است با کوتاه کردن موها، استحمام روزانه و جوشاندن وسایل شخصی می توان آن را از بین برد. همانگونه که گفته شد شپش ها جزو حشرات محسوب می شوند، بنابراین برای مقابله با آنها می بایست از یک حشره کش استفاده کرد که به شکل شامپو یا کرم قابل شستشو ساخته شده است.

اغلب بیماران توسط شامپوهای مخصوص و به ندرت داروهاى خوراکى درمان می شوند. نکته مهم این است که باید تمام افرادى که ساعات زیادی را در کنار هم سپری می کنند مثل اعضا یک خانواده همزمان مورد درمان قرار گیرند. هرچند که علامتی وجود نداشته باشد وحتى در معاینه توسط پزشک نیز علامتی دال بر دیگرى در سایر افراد خانواده وجود نداشته باشد. بنابراین اگر یک فرد در یک خانواده مبتلاست تمامی اعضا باید درمان گردند. معمولاً علت شکست درمان بیماران نیز عدم رعایت همین نکته است. برخى موارد درمان نیاز به تکرار پس از یک هفته دارند که ضرورتاً باید انجام گیرد. روسری، شانه، برس، کلاه، شال و روبالشی و ملحفه باید در آب داغ شسته شوند. لوازم بهداشتى فردى باید در الکل خیسانده شده و یا در حرارت نسبتاً بالا شسته شوند. ضدعفونی و شست و شوی فرش و موکت ومبلمان ضرورتی نداشته و نیازی به ضدعفونى کردن کل خانه وجود ندارد. استفاده از شانه هاى با دندانه ریز جهت برداشتن رشک چسبیده به موها می تواند کمک کننده باشد ولى تراشیدن موهای سر توصیه نمی گردد.   

نکات مهم در مورد دارو درمانی در شپش سر :

• نکته اول و مهمترین نکته این است که این داروها شدیدا سمی است.
• این داروها به هیچ عنوان خوراکی نیست.
• دارو را در حمام مصرف کنید و بعد از آلوده شدن دست به دارو هرگز دست را به دهن نگذارید و با دست آلوده چیزی نخورید.
• شامپوهای ضد شپش بسیار مؤثر هستند. شامپوی Lindane(GBH) که در بزرگسالان بکار می رود برای اطفال و خانمهای حامله توصیه نمی شود.
• شامپوی Permethrin ۱% مناسب است. شامپو باید به تمام موها مالیده و ده دقیقه باقی بماند.
• سپس شسته و یک هفته بعد تکرار شود. این شامپو تخمها را از بین نمیبرد. لذا بعد از آن باید با محلول حاوی نسبت مساوی از سرکه و آب و با شانه ریز موها پاک شوند.
• شامپوی Hegor Antipoux تخمها را نیز از بین میبرد.
• تمام افراد خانواده باید با هم درمان شوند.
• هر چه که با سر بیمار در تماس بوده(شانه، ملحفه و کلاه)باید با آب گرم ۵۵ درجه شسته شوند.
• وسایلی که در اثر حرارت خراب می شوند باید به مدت ۲ هفته در کیسه دربسته باقی بمانند.

پرمترین‌ 

این‌ دارو به‌ عنوان‌ داروی‌ انتخابی‌درمان‌ شپش‌ توصیه‌ شده‌ است‌ و به‌صورت‌ شامپو، محلول‌ سرشوی‌،پودر، لوسیون‌ و کرم‌ موجود است‌.

نحوه‌ استفاده‌ شامپو:

ابتدا موها را مرطوب‌ نموده‌ سپس‌ با شامپو یا سرشوی‌ ۱ درصد موها را آغشته‌ نمایید. لازم‌ است‌ ماده‌ مورد نظر کاملا به‌ کف‌ سر و ساقه‌ مو مالیده‌ وماساژ داده‌ شود و آن‌ گاه‌ پس‌ از ۱۰دقیقه‌ شسته‌ شود. این‌ مشتقات‌ باعث‌ مسمومیت‌ نمی‌شوند و اثر ابقایی‌ برموهای‌ سر دارد و تا ۱ هفته‌ در مو باقی‌می‌ماند و روی‌ رشک‌ نیز اثر کشندگی‌دارند.

گاهی‌ اوقات‌ ضروری‌ است‌ که درمان‌ تکرار شود. در این‌ مورد نیزلازم‌ است‌ پس‌ از خشک‌ کردن‌ کامل‌موها و با استفاده‌ از روش‌ خیساندن‌ مودر سرکه‌ و شانه‌ کردن‌، رشکها را از موجدا کنید.

سایر فعالیتهای درمانی :

- درمان‌ علامتی‌ خارش‌ پدیدآمده‌ در هر سه‌ نوع‌ شپش‌ سر، تن‌ وعانه‌ عبارت‌ است‌ از تجویز آنتی ‌هیستامینها مانند هیدروکسی‌زین‌ توسط پزشک‌ معالج‌

- در صورت‌ وجود عفونت‌ ثانویه باکتریال‌ باید هر چه‌ سریعتر درمان آنتی‌بیوتیک‌ را برای‌ حداقل‌ ۱۰ روز شروع‌ کرد.

- وسایل‌ شخصی‌ و پوششی نظیر کلاه‌، روسری‌ و امثال‌ اینها بایستی‌ به‌ مدت‌ ۳۰ دقیقه‌ با آب جوشانده‌ شوند تا هم‌ شپش‌ و هم رشک‌ از بین‌ بروند و سپس‌ خشک شوند.

- استفاده‌ مرتب‌ از شانه‌ دندانه ریز در تشخیص‌، پیشگیری‌ و درمان‌شپش‌ سر توصیه‌ می‌شود و به‌ عنوان یکی‌ از راههای‌ تقویت‌ بهداشت فردی‌ مورد استفاده‌ می‌باشد. فاصله‌دندانه‌های‌ این‌ شانه‌ باید به‌ اندازه‌ای‌باشد که‌ عملا رشک‌ را از موهای‌ سر جدا نماید. 

درمان شپش سر با استفاده از سرکه :

راه دیگری نیز برای مبارزه با شپش‌هاى سر وجود دارد. دو قاشق غذاخوری سرکه را در یک لیتر آب حل کنید، سپس تمام سر و موها را با این محلول خیس کنید. بعد از چند دقیقه با یک شانه دندانه ریز موها را خوب شانه کنید. محلول آب و سرکه کپسول تخم‌ها را سست می‌کند و شانه دندانه ریز به جدا کردن آنها از موها کمک می‌کند. همه لباسها و ملافه‌هایى که با فرد شپش‌زده در ارتباط بوده‌اند باید تا حد ممکن با آب داغ شسته شوند.

درجه حرارت بالاتر از ۵۱ درجه شپش‌ها را از بین می‌برد. وسایلی که قابل شستشو نیستند را می‌توان به جاى دور انداختن در یک پلاستیک در بسته به مدت دو هفته در یخچال قرار داد. اگر فرد یا فرزندان وی دچار این مشکل شده‌است حتما دوستان و اطرافیان را از مشکل خود آگاه کنید. دلیلی برای ترس یا خجالت وجود ندارد.

جلوگیری از گسترش بیماری از بازگشت آن به سوى فرد هم جلوگیرى می‌کند. اما بهترین راه پیشگیری از شپش‌زدگى، استفاده از وسایل شخصی است. وسایلتان را به کسی قرض ندهید از کسی هم قرض نگیرید.

در درمان شپش سر دو نکته مهم را باید همواره به خاطر داشت:

۱- دو بار درمان به فاصله ۷ تا ۱۰ روز لازم است ، چرا که اگر چه با درمان نخست ، شپش های سر و اکثر تخم های آن از بین می روند ، اما از آنجایی که امکان سر برون آوردن آنها تا ۷ روز بعد از تخم ها وجود دارد، لذا بهتر است به فاصله ۷ تا ۱۰ روز، درمان مجدد انجام شود تا پیش از آنکه این شپش های جدید بالغ شده و توانایی حرکت پیدا کنند، از بین بروند. ۲- تمام موارد تماس احتمالی باید درمان شوند، در غیر اینصورت همیشه احتمال ابتلای مجدد وجود خواهد داشت. البته آنچه در کشور ایران برای این درمان این بیماری استفاده می شود عمدتا شامپو با لیندین ۱ درصد و شامپو با پرمترین ۱ درصد است. این فراورده ها برای بیش از ۴۰ سال است که مورد استفاده قرار می گیرند و غالبا غیر از عوارض نادر گذرا، عارضه دیگری ندارند، اما مهم این است که درست مطابق آنچه توصیه شده است استفاده شده و بیش از حد مصرف نشوند، علاوه براین می بایست تمام موها به خوبی با آنها مرطوب شوند چرا که شپش سر کشته نمی شود مگر آنکه در تماس مستقیم با دارو قرار گیرد. ضمنا مثل استفاده از هر فرآورده دارویی دیگری لازم است که در مورد مصرف در زنان باردار، مادران شیرده و نوزادان با پزشک مشورت انجام شود.