تب برفکی یا بیماری دهان و پا چیست؟ تشخیص علائم، علت و درمان

 تب برفکی یا بیماری دهان و پا چیست؟ تشخیص علائم، علت و درمان

برخلاف تصور عموم که فکر می‌کنند تب برفکی یک بیماری جدید است، اما قرن‌هاست که در کمین گله‌ها نشسته است. اما همچنان نمی‌توانیم آن را کاملا ریشه‌کن کنیم و دلیل آن هوشمندی ویروس است. تب برفکی در انسان هم ایجاد می‌شود؟ چه علائمی دارد؟ آیا باید نگران بود؟ در این مقاله از مجله دکتر لوکس، فقط به خطرات این بیماری برای دام‌ها نمی‌پردازیم، بلکه به علائم و درمان آن در انسان نیز خواهیم پرداخت.

تب برفکی چیست؟

تب برفکی (FMD) یک بیماری ویروسی به‌شدت واگیردار و عفونی بوده که اغلب دام‌هایی مثل مانند گاو، گوسفند، بز، آهو، گوزن و خوک را درگیر می‌کند. عامل این عارضه، ویروسی از خانواده پیکورناویریده بوده که با تب شدید و تاول‌های دردناک در دهان و سم، منجر به کاهش شدید تولید شیر و گوشت می‌شود. این بیماری اغلب کشنده نیست اما خسارت اقتصادی بالایی به همراه دارد.

این پاتوژن (Pathogen) دارای هفت سروتیپ مختلف (O, A, C, SAT1, SAT2, SAT3, Asia1) است. نکته ترسناک این است که ایمنی در برابر یک نوع، هیچ مقاومتی در برابر نوع دیگر ایجاد نمی‌کند. یعنی هریک از این ویروس‌ها به نوع متفاوتی حمله می‌کنند.

چرا این ویروس برای دامداری‌ها خطرناک است؟

تب برفکی با سرعت بالایی منتشر می‌شود. این ویروس می‌تواند از طریق هوا تا کیلومترها جابجا شود و در کود و بستر مرطوب تا ماه‌ها زنده می‌ماند. حتی جالب است بدانید برخی دام‌ها پس از بهبودی، تا سال‌ها ناقل باقی می‌مانند.

تفاوت تب برفکی با بیماری دست، پا و دهان

این دو بیماری باهم تفاوت‌های اساسی دارند که به شما خواهیم گفت:

• تب برفکی (FMD): مخصوص حیوانات زوج‌سم است و عامل آن آفتوویروس است.
• بیماری دست، پا و دهان (HFMD): این عارضه مخصوص انسان (اغلب کودکان) است. عامل آن کوکساکی‌ویروس است.

در آخر، باید بدانید که این دو هیچ ربطی به هم ندارند و فقط تشابه اسمی باعث ترس والدین می‌شود.

راه‌های انتقال تب‌برفکی

انتقال فقط از راه تماس مستقیم دام بیمار با سالم نیست. در ادامه راه‌های انتقالی را خواهیم گفت که کمتر به آن‌ها توجه می‌شود:

• وسایل نقلیه: لاستیک کامیون‌های حمل دام.
• فرآورده‌های خام: شیر و گوشت آلوده به ویروس و غیرپاستوریزه.
• جریان باد: در مناطق مرطوب، ویروس سوار بر ذرات آب معلق در هوا سفر می‌کند.
• انسان: لباس و کفش کارگران دامداری (ویروس در گلوی انسان تا 24 ساعت زنده می‌ماند).

آیا تب برفکی به انسان منتقل می‌شود؟

بله، اما بسیار نادر است. تب برفکی یک بیماری مشترک (Zoonosis) محسوب می‌شود، اما سد گونه‌ای بین انسان و دام در این مورد بسیار قوی است. در طول تاریخ پزشکی، موارد ابتلای قطعی انسان بسیار انگشت‌شمار بوده‌اند.

علائم تب برفکی در انسان چیست؟

در صورتی که (و فقط اگر) شخصی با حجم بسیار بالایی از ویروس تماس داشته باشد؛ به عنوان مثال نوشیدن شیر خام دامی که در اوج بیماری است، یا ورود ترشحات تاول ترکیده به زخم باز بدن انسان، ممکن است علائم خفیفی در وی بروز نماید. این نشانه‌ها نباید با آنفولانزا اشتباه گرفته شوند:

• گلو درد گذرا: التهاب مختصر در ناحیه حلق.
• احساس گزگز: سوزش خفیف در انگشتان دست.
• تاول‌های ریز: ظهور ضایعات وزیکولی کوچک در دهان یا روی دست.
• تب خفیف: برخلاف حیوان که تب بالایی دارد، در انسان دما خیلی بالا نمی‌رود.

البته باید بدانید که جای نگرانی نیست؛ این بیماری در انسان خودبه‌خود و سریع بهبود می‌یابد و نیاز به بستری شدن ندارد.

درمان تب FMD در انسان | روش‌های خانگی

در صورتی که پزشک متخصص تایید نموده که شما یا اطرافیانتان به دلیل تماس مستقیم با دام آلوده، به ویروس تب برفکی (FMD) مبتلا شده‌اید، نباید بترسید و با اقداماتی که به شما خواهیم گفت می‌توانید آن را درمان کنید:

تب برفکی در انسان یک بیماری خود محدودشونده است. یعنی ویروس دوره خود را طی می‌نماید و بدن به‌طور طبیعی آن را دفع می‌کند. هیچ پادزهر، آمپول یا قرصی مختص کشتن این ویروس در بدن انسان وجود ندارد. هدف از درمان، تنها کاهش درد و جلوگیری از عفونت زخم‌هاست تا دوره بیماری بگذرد.

مدیریت درد و تب

• ویروس ممکن است موجب بروز بدن‌درد و تب خفیف شود. تاول‌های دهانی نیز سوزش دارند.
• استفاده از تب‌برهای رایج مثل استامینوفن یا ایبوپروفن (تحت نظر پزشک) به کاهش التهاب و درد کمک می‌نماید.
• از مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک جدا پرهیز نمایید. آنتی‌بیوتیک روی ویروس هیچ اثری نداشته و تنها بدنتان را ضعیف‌تر می‌کند.

مراقبت از دهان و تاول‌ها

• دردناک‌ترین قسمت ماجرا، زخم‌های دهانی بوده که غذا خوردن را عذاب‌آور می‌سازد.
•  روزی چند مرتبه دهان را با محلول آب‌نمک رقیق و ولرم قرقره نمایید. این کار محیط دهان را ضدعفونی نموده و از نشستن باکتری روی زخم‌ها جلوگیری می‌کند.
•  از مصرف غذاهای تند، ترش (اسیدی مثل آب پرتقال یا گوجه‌فرنگی) و داغ دوری کنید. این خوراکی‌ها مثل ریختن الکل روی زخم باز عمل می‌کنند. به جای آن سوپ سرد، بستنی، ماست و پوره سیب‌زمینی میل نمایید. برای مشاهده قیمت و خرید هیدرالیفت درمالیفت کلیک کنید.

هیدراته نگه داشتن بدن

• به دلیل گلودرد، بیمار تمایلی به نوشیدن آب نداشته و این موضوع خطرناک است. کم‌آبی بدن روند بهبودی را بسیار کند می‌کند.
• نوشیدن جرعه‌جرعه آب خنک یا مکیدن تکه‌های یخ. سرما منجر به بی‌حسی موقت زخم‌ها و کاهش سوزش می‌شود.

رعایت بهداشت و جلوگیری از انتقال

• با اینکه انتقال انسان به انسان در این نوع ویروس (FMD) بسیار کم است، اما احتیاط شرط عقل است.
• تا زمان خشک شدن کامل تاول‌ها، از بوسیدن دیگران یا استفاده از ظروف مشترک خودداری نمایید. شستن مرتب دست‌ها با آب و صابون را هم فراموش نکنید.

نکته

در صورتی که کودک شما دانه‌های قرمز در کف دست، پا و دهان دارد و با هیچگونه دام تماس نداشته است، او به تب برفکی دامی مبتلا نیست. بیماری او دست، پا و دهان است. اگرچه روش‌های درمانی که بالا گفتیم، برای آن بیماری هم کاربرد دارد، اما منشا و ویروس آن‌ها هیچ ربطی به هم ندارند.

این مقاله را از دست ندهید: اگزما پوستی چیست و چگونه درمان میشود؟

علائم تب برفکی در گاو و گوسفند

تشخیص زودهنگام یعنی نجات سرمایه. علائم در نشخوارکنندگان متفاوت بوده و دامپزشکان باتجربه به دنبال این نشانه‌ها می‌گردند:

1. فاز اولیه (دوره کمون)

پیش از اینکه چیزی ببینید، حیوان افسرده می‌شود. اشتهای گله به طور ناگهانی افت می‌کند. در گاوهای شیری، تولید شیر تا 50% کاهش می‌یابد.

2. فاز حاد (طوفان تاول‌ها)

در گاو

• ریزش بزاق: بزاق غلیظ و چسبناک که از دهان آویزان است.
• لنگ زدن شدید: حیوان به دلیل درد سم‌ها، تمایلی به ایستادن نداشته و مدام پاهایش را به زمین می‌کوبد.
• صدای ملچ‌ملوچ: به خاطر درد زبان و دهان، حیوان لب‌هایش را به هم می‌زند.
• زخم‌های پستانی: تاول روی سرپستانک که شیردوشی را غیرممکن می‌سازد.

در گوسفند و بز

• تشخیص در گوسفندان سخت‌تر است. اغلب لنگش تنها علامت بارز این بیماری است.
• در بره‌های نوزاد، ویروس به عضله قلب حمله می‌کند (میوکاردیت) و منجر به مرگ ناگهانی بدون هیچ علامت ظاهری می‌شود. به این حالت قلب ببری می‌گویند.

آیا تب برفکی درمان قطعی دارد؟

هیچ داروی ضد ویروسی اختصاصی برای درمان قطعی FMD وجود ندارد. درمان‌های موجود تنها حمایتی است که تا سیستم ایمنی دام بر ویروس غلبه نماید و عفونت‌های باکتریایی سوار بر زخم‌ها نشوند.

روش‌های درمانی در دام‌ها

1. دام بیمار را جدا نمایید، اما یادتان باشد احتمالا بقیه هم آلوده شده‌اند.
2. از تب‌برهای غیر استروئیدی (NSAIDs) برای کاهش درد و تب استفاده کنید.
3. تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها فقط برای جلوگیری از عفونت ثانویه روی تاول‌ها، نه کشتن ویروس.
4. شستشوی دهان و سم با محلول‌های ضدعفونی‌کننده مثل جوش‌شیرین یا سرکه رقیق شده.
5. یونجه خشک و سفت مثل تیغ برای دهان زخم‌دار عمل می‌کند. باید از خوراک نرم و آبکی استفاده گردد.
6. واکسیناسیون بسیار پیشرفت کرده است؛ اولین واکسن در 4 ماهگی، تکرار 3 تا 4 هفته بعد، و سپس هر 4 یا 6 ماه یکبار (بسته به برند واکسن و سویه منطقه؛ اگر واکسن گرم شود، تبدیل به آب مقطر می‌شود! حفظ دمای 2 تا 8 درجه حیاتی است.)

برای جلوگیری از ورود ویروس از این راهکارها استفاده کنید:

• آهک‌پاشی بستر به صورت هفتگی
• حوضچه ضدعفونی در ورودی (با فرمالین یا سود سوزآور)
• ممنوعیت ورود خریداران دام به محوطه نگهداری
• قرنطینه 21 روزه برای هر دام تازه خریداری شده

سخن پایانی

در نهایت، دیدیم که تب برفکی یک کابوس برای صنعت دام است، اما برای انسان خطر جدی محسوب نمی‌شود. باید بگوییم که واکسیناسیون منظم و قرنطینه سفت‌وسخت، تنها راه نجات دام‌های شماست اما در انسان همان روش‌هایی که در این مقاله از مجله دکتر لوکس گفتیم، کفایت می‌کند. اما بازم مشاوره پزشکی همواره در اولویت است.

سوالات متداول درباره تب‌برفکی

آیا می‌توانیم گوشت حیوان مبتلا به تب برفکی را بخوریم؟

توصیه نمی‌شود. اگرچه ویروس تب برفکی در اثر حرارت پخت‌وپز و همچنین تغییرات اسیدی گوشت پس از ذبح از بین می‌رود و برای انسان کشنده نیست، اما از نظر بهداشتی مصرف گوشت دامی که دچار عفونت حاد، تب بالا و کاهش کیفیت، ممنوع است.

آیا نوشیدن شیر دام آلوده خطرناک است؟

پبله، اگر خام باشد. ویروس FMD به مقدار بسیار بالایی در شیر حیوان بیمار ترشح می‌شود. مصرف شیر (غیرپاستوریزه) یکی از اصلی‌ترین راه‌های انتقال بیماری به انسان، به‌ویژه در کودکان است. اما فرآیند جوشاندن یا پاستوریزاسیون ویروس را به طور کامل نابود نموده و شیر را قابل مصرف می‌کند.

دوره نقاهت بیماری در انسان چقدر طول می‌کشد؟

نزدیک به یک هفته. از آنجا که این بیماری در انسان خفیف است، علائم پس از چند روز فروکش می‌کنند. تاول‌ها خشک شده و پوست‌ریزی می‌کنند. بهبودی کامل معمولاً بدون هیچ عارضه‌ای طی 7 تا 10 روز حاصل می‌شود.

آیا انسان هم باید واکسن تب برفکی بزند؟

خیر. واکسن‌های موجود در بازار منحصرا برای دام‌ها (گاو، گوسفند، بز) فرموله شده‌اند. از آنجا که خطر انتقال به انسان بسیار ناچیز است و بیماری خطرناکی محسوب نمی‌شود، هیچ واکسن انسانی برای آن ساخته نشده و نیازی هم به آن نیست.

منبع: en.wikipedia.org